Kayzen

Davamı →

Hər bir insana bəllidir ki, yaşadığımız dünya keşməkeşli hadisələrlə dolu bir aləmdir. Maddi aləmin bu mürəkkəb proseslərini elm sahələri araşdırır, müəyyən nəticələr əldə edir. Maddi aləmin müxtəlifliyi, elmlərin də müxtəlif şaxələrə bölünməsinə gətirib çıxarır. Nitq mədəniyyəti də bu elmlərdən biridir. Başqa elm sahələrində olduğu kimi, bu sahədə də cəmiyyətin tələblərindən doğan zəruri məsələlər diqqət mərkəzində durmalıdır. Cəmiyyətin inkişafı ilə bərabər inkişaf edib bu günümüzə gəlib çatan bir çox elmlər kimi, nitq mədəniyyəti elmində də həllini gözləyən məsələlər mövcuddur. Çünki nitq mədəniyyəti uzun illər başqa elmlərin tərkibində formalaşmışdır. Qədim Yunanıstandan tutmuş bir çox dünya ölkələrində təşəkkül tapmış nitq mədəniyyəti bu gün də müxtəlif elmlərlə əlaqəli şəkildə inkişafını davam etdirir. Nitq mədəniyyətinin aşağıdakı elmlərlə əlaqəsi mövcuddur:

Davamı →

Seksual münasibətlər əksəriyyətin maraqla yanaşdığı mövzudur. Seksual macəralar romanlara mövzu olur, bir kəsin cinsi həyatı bioqrafiya yazarlarının hədəfidir, seksual işarələr tez-tez söhbətlərimizi bəzəyir, onlarla bağlı xeyli zarafatlar mövcuddur, seksual meyillər çoxumuzun olmasa da, bəzilərimizin həyatında əsaslı rol oynayır. Üstəlik, əksər insanların yanaşmasına görə əxlaq böyük ölçüdə seksual münasibətlərlə əlaqəlidir: Yəni, necə, nə zaman və kiminlə seksual münasibətə girmək məsələsi əksərən bu məqamla səsləşir.

Ancaq, seksuallıq, bu halıyla fəlsəfəçini maraqlandırmır və cinsi əxlaq nadirən hanısa əxlaq fəlsəfəsiylə bağlı kitablarda xüsusi mövzu kimi işlənilir. Bunu necə izah edə bilərik? Öncəliklə onu söyləyək ki, “cinsi əxlaq” adlandırdığımız xəyali bir anlayışın olmadığını söyləmək üçün əsaslı səbəblərimiz var. Bir çox əxlaqi məsələlər seskuallıqla bağlı olsa da, bu vəziyyət cinsi münasibətlərin əhəmiyyətiylə bağlı hansısa əlavə fəlsəfi problem ortaya çıxarmır, çünki əxlaqi mühakimələri hər hansı bir mövzuya tətbiq etdiyimiz kimi seksuallıqla bağlı mövzulara da tətbiq edə bilərik. Örnəyi, zinanın yanlış olduğunu söyləyən hökmü ələ alaq.
Davamı →

Jan-Jak Russo Aydınlanma dövrünün əsas filosoflarından biri hesab olunur. Yazdıqlarından onun “insanlar arasında bərabərlik”lə maraqlandığı aydın olur. Lakin bu məsələdə qadınların bərabərliyi onun diqqətini cəlb etmirdi. 1712-ci ildən 1778-ci ilə qədər yaşamış Russo on səkkizinci əsrin intellektual fikri üzərində böyük təsirə malik olmuşdur. O, fransız inqilabı ilə nəticələnən siyasi aktivizmi alovlandırmış və Kantın etika barədə düşüncələrinə təsir etmiş, etikanın köklərini insan təbiətinə bağlamışdır.

Onun 1762-ci ildə yazdığı “Emil və ya tərbiyə haqqında” traktatı və “Sosial müqavilə” kitabı müvafiq olaraq təhsil və siyasət haqqında fəlsəfələrə təsir göstərmişdir. Russonun əsas arqumentini belə xülasə etmək olar ki, “insan yaxşıdır, lakin sosial institutlar tərəfindən korlanıb”. O həmçinin yazırdı ki, “təbiət insanı xoşbəxt və yaxşı yaradıb, lakin cəmiyyət onu mənəvi cəhətdən korlayır və səfilləşdirir.” Qadınların həyatı isə Russonun düşüncələrini bu dərəcədə ilhamlandırmırdı. O, qadınları kişilərdən asılı olan daha zəif cins kimi görürdü.
Davamı →

Şərq fəlsəfəsinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, həyat üzərində nəzarətin sirri hərəkət deyildir. Əlbəttə ki, bu, qərb sizilizasiyasının “Əziyyətli iş həmişə mükafatlandırılmış olmalıdır” və “Sonsuz uğur arayışları” kimi açar konsepsiyasına uyğun gəlməyə bilər. Amma qədim Çin fəlsəfəsində hərəkətsizlik daosizmin əsas sütunlarından biridir. Buna U-vey və ya hərəkətsiz fəaliyyət deyilir.

Sözdə «hərəkətsizlik» adlandırılan bu yol əslində hərəkətə keçmək üçün güclü bir təkan verir. Və o, 3 mərhələdən ibarətdir: Güvən, qiymətləndirmə və yaşam.
Davamı →

Britaniyalı filosof, tarixçi-yazar, sosial tənqidçi, siyasətçi Bertran Artur Uilyam Rassel 1872-ci ildə Monmausshayerdə dövrün tanınmış zadəgan ailələrindən birinin övladı olaraq dünyaya göz açıb. Yaşadığı məhəbbət macəraları, sosial yüklü məqalələri, siyasi çıxışları və fəlsəfi fikirləri ilə uzun illər cəmiyyətin ən çox müzakirə olunan simalarından biri kimi yaddaşlarda iz qoyan Rassel "İfadə etmək haqqında” («On denoting”), „Riyaziyyatın qaydaları” (“The principles of mathematics”), „Rassel paradoksu” (“Russell’s paradox”), „Qərb fəlsəfəsi haqqında hekayət” (“A history of Western philosophy”), „Müharibə illərində ədalət”in (“Justice in war-time”) müəllifi kimi tanınır. 1950-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüş ədib 1970-ci ildə Birləşmiş Krallıqda dünyasını dəyişib.

– Cənab Rassel, „tabu əxlaqı” ifadəsi altında nəyi nəzərdə tutursunuz?
– Bu anlayış vasitəsilə çatdırmaq istədiyim, məğzini açmağa çalışdığım əxlaq daha çox “olmazlar”la bağlı saysız-hesabsız, bitib-tükənməz qaydalar müəyyənləşdirmiş, lakin bu qadağa və qaydaların səbəblərini və məntiqi hökmlərini göstərə bilməyən əxlaqdır. Bu qadağaların çoxunun səbəblərini ömür boyu bilməzsiniz, bəzilərininkini bilsəniz də nəticə dəyişməz. Çünki bu qaydalar bütün zamanlar üçün mütləq hesab edilir və onların „etmə” dediyi şeyləri etməmək məcburiyyətinə boyun əyirsiniz.
Davamı →

Çətinlik onun adını tələffüz etməklə başlayır. Birinci hissə «Ni», ikinci hissə isə "Çe" kimi səslənməlidir: " Ni Çe". Sonra biz onun qeyri-adi və provakativ frazaları ilə tanış olmalıyıq. «Məni öldürməyən şey məni güclü edir». «Allah öldü! Və onu biz öldürdük». Və onun yekə bığı. Onun haqqında danışmaqla sehirli, müdrik və çox lazımlı olan bir filosofu kəşf edəcəyik. Friedrich Nietzsche 1844-cü ildə Şərqi Almaniyanın sakit bir kəndində atasının keşiş olduğu yerdə doğulub.

O, məktəbdə və universitetdə çox yaxşı oxumuş və qədim yunancanı yaxşı öyrənərək, Bazel Universitetində professor olmuşdur (hələ 20 yaşlarında olarkən). Lakin onun rəsmi karyerası uğurlu olmamış, o işlədiyi akademiklərdən bezərək, işi atıb İsveçrənin (Alp) Sils Maria bölgəsinə köçmüş və burada sakit yaşayaraq öz şah əsərlərini yazmışdır. Adları: «Musiqinin ruhunda tragediyanın doğulması», "İnsan, həddindən artıq insan", "Şən Elm", «Zərdüşt belə deyirdi», " Xeyir və Şərin fövqündə", "Əxlaqın şəcərəsi" və s.
Davamı →

Qaranquşları diksindirərək uçuran zəng sədaları ilə Omelasa, dənizin nurlandıraraq ucaltdığı şəhərə Yay Festivalı qədəm qoydu. Limandakı gəmilər əlvan bayraqlarla bəzədilib. Küçələrdə qırmızı damlı və rəngarəng divarlı evlərin arası ilə, torpağını yosun örtmüş köhnə bağçaların cığırları ilə, çoxlu ağacların olduğu xiyabanlarla böyük parkları və ictimai binaları ötərək bayram əhval-ruhiyyəli insan topluları hərəkət edir. Bəzi yerlərdə bu əsl təntənəli yürüşdür: çəhrayi, bənövşəyi və boz rənglərdə olan ağır, uzun mantiya geyinmiş qocalar; ciddi görünüşlü ustalar; qucaqlarında balaca uşaqları ilə şən, ancaq aşağı səslə gəzərək danışan qadınlar. Qonqlar və tamburinlərin səsləndiyi digər küçələrdə isə insanlar rəqs edirlər və yürüş böyük rəqsə çevrilir. Sevincək tərzdə uşaqlar o tərəf, bu tərəfə qaçışır və onların səs-küyü uçuşan qaranquşlar kimi musiqidən və nəğmələrdən daha yuxarı qalxır.
Davamı →

“Əslində son günlərdə baş vermiş hadisələrə görə, o qədər də xoşhal deyildim. Ancaq idarəyə çatanda sözün əsl mənasında nəşələnmişdim.

Orada anketimi dolduran növbətçi gizir dini inancımı soruşdu. Sualı soyuqdan uyuşmuş səs tellərimin ciyiltili tembriylə cavabladım: 
— Aqnostikəm.

Öncə nəsə yazmaq istədi, amma yazmağı dayandırıb qələmi vərəqdən çəkmədən başını qaldırdı:
— Mm… Bu söz necə yazılır? Əslində bilirsinizmi, bütün bu dinlər, elə sizin inandığınız da, hamısı sadəcə bir tanrıya “xidmət edir”.

Bu hadisə həbsxana günlərimdə və sonrakı həyatımda məni daimi nəşəli saxladı…” 
Bertran Rassel avtobioqrafiyasını yazarkən ilk dəfə həbs olunduğu zamanın xatirələrini bu cümlələrlə ifadə edib.
Davamı →

Orta əsrlər Şərq elmindən söz düşəndə Azərbaycanın bir sıra görkəmli mütəfəkkirləri xatırlanır. Məşhur filosof Siracəddin Mahmud Əbubəkr oğlu Urməvi də elm sahəsində sayılıb-seçilənlərdən olub.

Azərbaycanda Siracəddin Urməvi irsinin tədqiqatçısı AMEA-nın müxbir üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru Zakir Məmmədovun əsərlərindən məlum olur ki, filosof 1198-ci ildə Cənubi Azərbaycanın Urmiya şəhərində doğulub, uşaqlıq illərini həmin diyarda keçirib. Mənbələrdə onun Mosulda təhsil aldığı göstərilir. Burada tanınmış filosof Kəmaləddin Musa ibn Yunusdan elmin sirlərini öyrənib.
Davamı →