Kayzen

Davamı →

Mövlananın 60 min beytlik və bir neçə nəsr əsərindəki mirasını oxuyarkən, bir məqam diqqəti çəkir: Bu adam yalnız bir yerdə, bir misrada gileynəlir, o da ayrılıq dərdindən. Özü də dəfələrlə deyib, dünyada bir günah var, o da kədərdir.

Necə də gözəl olar biz də dağınıq həyatı sadələşdirib, hər şeyi bir edək. Bir günah, bir savab, bir iş... 
Sənin işin nədir? Mən aşiqəm.

Bütün önəmli sənətkarlar tarix boyu həyata “bəli” deməyi bacaranlardırlar, enerji, sevgi, düşüncə, vəcd ilə dolu. Neçə vaxt öncə Kamyunun Kaliqula əsəri haqda bir məqalə yazmışdım. Pis olmaz, bu barışmaz, mübariz, düşüncəli və xeyirxah yazara atılan “pessimistlik” şəri haqda yazım.
Davamı →

D. xanımla insanların əksəriyyətinin yaşamaq istədikləri həyatı yaşaya bilmədiklərini və qorxaqcasına davrandıqlarını düşünürük.

Nyu-York limanına çıxırıq. Sis-duman qorxunc bir mənzərə yaradıb. Burada nizam, ərkyanalıq, iqtisadi güc hiss olunur. Bu qədər heyranedici və insanlığın fövqündə olan görüntü qarşısında ürəyimiz titrəyir.

Bir ölkəni tanımağın yollarından biri orada insanların necə öldüyünü görməkdir. Burada (ABŞ nəzərdə tutulur – tərcm) hər şey nəzərə alınır. Tanıtma afişalarında bu cür yazılır: “Siz öləcəksiniz və o zaman istirahət başlanacaq -1”. Məzarlıqların özəl mülkiyyəti var: “Yerinizi almağa tələsin!”

Haqlı olan əsla öldürməyəndir. Bu o deməkdir ki, o, Tanrı ola bilməz.
Davamı →

Albert Kamyu ən çox tanınan romanı «Yad»a nöqtə qoyduqdan sonra gələcək həyat yoldaşı Frensin Fora (Francine Faure) məktub yazır. 

Məktub vasitəsilə təkcə romanın qələmə alınma prosesindən deyil, öncəsindən, sonrasından və Kamyunun ruhi vəziyyətiilə də tanış oluruq.

«30 aprel, 1940-ci il
Gecə vaxtı yazıram sənə. Romanımı bir az əvvəl bitirdim və yatmağı düşünə bilməyəcək qədər gərginəm. Şübhəsiz, işim hələ natamamdı. Yenidən gözdən keçirəcəyim, əlavə edəcəyim, təkrar yazacağım şeylər var. Amma ümumi olaraq bitirdim və son cümləni yazdım. Əlyazmalarım qarşımda durur, olduqca çox əziyyət və iradəyə başa gəldiyini düşünürəm. Romanı var edə bilmək, əsl məğzindən uzaqlaşmamaq üçün fərqli düşüncə, fərqli arzuları qurban verməyə məcbur oldum. Vaxtaşırı bəzi cümlələr, duyğular, hadisələr ağlımdan şimşək kimi keçirdi. Yaratdığım işə görə səksəkəli qürur içindəyəm. Bəzənsə içində tör-töküntü və bacarıqsızlıqdan başqa şey görmürəm. Bu hekayətin içinə həddən artıq çox girdim. İndi bu kağızları siyirməyə qoyacam və yeni məqaləmin üzərində işləməyə başlayacam.
Davamı →

Alber Kamünün 1946-cı ilin mart-may, 1949-cu ilin iyun-avqust ABŞ və Güney Amerika ölkələrinə səyahət zamanı apardığı qeydlərdən ibarət “Səfər gündəlikləri”ndən seçmələr:

D. xanımla insanların əksəriyyətinin yaşamaq istədikləri həyatı yaşaya bilmədiklərini və qorxaqcasına davrandıqlarını düşünürük.

Nyu-York limanına çıxırıq. Sis-duman qorxunc bir mənzərə yaradıb. Burada nizam, ərkyanalıq, iqtisadi güc hiss olunur. Bu qədər heyranedici və insanlığın fövqündə olan görüntü qarşısında ürəyimiz titrəyir.

Bir ölkəni tanımağın yollarından biri orada insanların necə öldüyünü görməkdir. Burada (ABŞ nəzərdə tutulur – tərcm) hər şey nəzərə alınır. Tanıtma afişalarında bu cür yazılır: “Siz öləcəksiniz və o zaman istirahət başlanacaq -1”. Məzarlıqların özəl mülkiyyəti var: “Yerinizi almağa tələsin!”
Davamı →

                                           Zənnimcə, baş qaldıran qüvvə olmayınca, ilahilikdə nəsə çatışmır.
                                                                                                    Lukian. “Prometey Qafqazda”

Müasir insan üçün Prometeyin nə anlamı var? Şübhəsiz, demək olar ki, tanrıya qarşı çıxan bu qiyamçı – bu günümüz üçün nümunədir və bu müqavimət min illər öncə Skifiya çöllərindən başlanmışdı, hazırda tarixin belə bilmədiyi bir sarsıntılarla sona çatır. Amma eyni zamanda bizə nəsə təklif edir, o izləyicidir, hal – hazırda aramızdadır, ancaq biz onun insanlıq adına qiyama çağıran tək səsinə qarşı karıq.

Əslində, bu günümüzün insanı – dar dünyanın saysız – hesabsız toplumları əziyyət çəkir, o, ocaq və qidadan məhrumdur və azadlıq onun üçün – həm də gözləyəcəyi təmtəraqdır; və məsələ burasındadır ki, onun iztirabları daha da artacaq, amma azadlıq və onun sonunda şahidləri bir o qədər az qalacaqdır. Prometey insanları o qədər çox sevirdi ki, qəhrəman bir dəfəsində insana hədiyyə olaraq od və azadlıq, sənətkarlıq və incəsənəti bəxş etdi.
Davamı →

1. Kamyu əslində “fransız” deyil. Atası Bordolu fransız idi, anası isə ispan. Kamyunun özü Əlcəzairdə doğulmuşdu. Bir çox Əlcəzairli Kamyunun “Əlcəzair övladı” olduğunu iddia edir. 

2. Çox ağır bir uşaqlıq dövrü yaşayıb. Atası I Dünya müharibəsində Marne döyüşlərində həlak olmuşdu. Onda Kamyunun heç 1 yaşı yox idi. Anası oxumağı, yazmağı bilmirdi. Üstəlik qulağı yaxşı eşitmirdi. Qulluqçu işləyib Kamyuya baxırdı. Kamyu anası və nənəsi ilə bərabər yoxsulluq içində yaşadı.

3. Kamyu çox möhtəşəm tələbə idi. Litseyi dövlət hesabına qazanmışdı. Bəlkə də bu yoxsulluğun verdiyi qüvvət və əzmkarlıqdan belə olmuşdu? Kim bilir?! Amma bir onu bilirik ki, Kamyu oxumağı çox sevirdi…  

4. Kamyu özünü eksiztensialist hesab etmirdi. Özünü hansısa ideologiyanın çərçivəsinə salmaq istəmirdi. 

5. Təkcə ekzistensalist baxışı üzərindən götürmürdü. Eyni zamanda “filosof” adını da üstündən atırdı. Halbuki fəlsəfə diplomu da almışdı... 
Davamı →

H.Hesse «Məhkəmə» romanı haqqında
"…Burada söhbət, müttəhimin məhkəmədə dindirildiyi hansısa günahdan, yaxud günaha batmaqdan getmir, burada söhbət ümumən həyatda insanın daşıdığı əbədi günah hissindən gedir, bunu yumaq qeyri-mümkündür.

Müttəhimlərin əksəriyyəti bu bitib tükənməyən məhkəmə prosesinə cəlb ediliblər, bəzi bəxti gətirənlər tam bəraət alırlar, yerdə qalanalrıa şərti iş kəsirlər, yəni istənilən məqamda onlara qarşı yeni iddia qaldırıla bilər, yeni həbslər dalğası başlana bilər. Sözün qısası, bu “proses” həyatın özünün içindəki günahlardan biridir, ittiham isə təqsiri olmayanları istisna etməklə, adi insanların bu günah içində itib-batan həyata ani baxşıla baxdıqları zaman ürəklərinin üzülməsinə uyğun bir şeydir, bax, indicə tutub aparacaqlar. Ancaq onlar xilas yolunu bula bilərlər, boyun əyib yaşaya bilərlər, qısası, qaçılmaz olan şeyin qabağında özlərini qurban verə bilərlər “.

Martin Buber
“Qapı” metafizikasına Kafkanın payı məlumdur: həyatını mənalar dünyasına aparan açıq qapılar önündə keçirən insan haqqında pritça; o, bu qapılardan içəri girməyi əbəs yerə istəyir, bu barədə ölənə qədər ona heç nə deyilmir, deyilmir ki,bu qapılar yalnız onun üçün açılıbmış, indisə bağlanır. Beləliklə, qapı hələ açıqdır. Hər kəsin yalnız ona məxsus qapısı var və bu hələ ki bağlanmayıb. Ancaq o bunu bilmir, bilmək yazılmayıb ona. Kafkanın bu iki əsas əsərində (“Məhkəmə” və “Qəsr”) belə bir pritça motivi var; “Məhkəmə” də zaman ölçüsündə, “Qəsr”də məkan. Birinci əsərdə çıxılmazlıq ovqatı insanla qəlbi arasında, ikincidə onunla dünyaya arasında qaldırılıb…”
Davamı →

Əlbəttə ki, yazıçılara əvvəlcə yazdığı kitablara görə heyran oluruq. İllər keçdikcə, o kitabları ilk dəfə oxuduğumuz dövrlə, günlə bağlı xatirələrimiz və kitabın bizdə yaratdığı, əvvəlcə fərqinə varmaq istəmədiyimiz həsrət və başqa duyğular, həmin kitabı ilk dəfə oxuyanda içimizdə yaranan heyranlıqla birləşir. Artıq həmin yazıçıya təkcə bizə dünyanın içimizə sirayət edən bir rəsmini təklif etdiyi üçün yox, həm də həyatımızın və ruhi inkişafımızın bir parçası olduğu üçün bağlılıq hiss edirik. Mənim üçün Kamü, Dostoyevski kimi, Borxes kimi bu cür təməl yazıçılardandır.

Bu iki yazıçı kimi, Kamü də fəlsəfi və metafizik meyli ilə gənc oxuculara dünyanın, həyatın mənalandırılmağı gözləyən cazibadər şeylər olduğunu və bu mənalandırmaq işini yerinə yetirmək istəyən ədəbiyyatın – həyat kimi – sərhədsiz imkanları olduğunu sarsıdıcı şəkildə hiss etdirir. Gənc vaxtı bu yazıçıları optimistliklə oxusanız, siz də onlar kimi yazıçı olmaq istəyərsiniz. Kamünun az qala bütün kitablarını Dostoyevski və Borxesin əsərlərindən əvvəl, 18 yaşımda ikən, atamın təsiri ilə oxumuşam. İnşaat mühəndisi atam, 1950-ci illərdə Gallimard tərəfindən bir-bir çap olunan Kamünün son dönəm kitablarını Parisdən alır, ya da İstanbula gətizdirir və diqqətlə oxuduqdan sonra onlar haqqında arabir danışmaqdan zövq alırdı. Bugün düşünürəm ki, atama təsir edən şey, başa düşəcəyim dillə arada mənə izah etməyə çalışdığı “absurd fəlsəfə”sindən çox, bu fəlsəfənin Qərbin böyük şəhərlərindən, onların dramatik memarlığından və evlərin içindən yox, bizimkinə bənzəyən kənarda qalmış, yarı-yoxsul, yarı-modern, yarı-müsəlman, yarı-sekulyar bir dünyadan bizə səslənməsidir.
Davamı →

Altı ay əvvəl, hətta dünən, soruşurdular ki, “o, nə edəcək?” Sayğı duyulmalı ziddiyətlərlə yaralanmış halda müvəqqəti müddətə sükutu seçmişdi. Amma ağır-ağır keçən və seçdiyinə sadiq qalan nadir insanlardan olduğu üçün sükutunun sonunu gözləyirdik. Bir gün danışacaqdı. Onun deyəcəkləri haqqında ehtimallar irəli sürmək cəsarətini belə göstərmirdik. Amma hamımız kimi, dünya ilə birgə dəyişdiyini düşünürdük: bu, varlığının canlı qalmağına bəs edirdi.

Küsülüydük; inciklik – heç görüşəsi olmasaq da – boş şeydir; olsa-olsa, içində olduğumuz dar, balaca dünyada bir-birimizi gözdən qaçırmadan və birgə yaşamağın bir növü. Bu küsülülük onu düşünməyimə, oxuduğu bir kitab səhifəsinə, ya da bir qəzetə baxışını hiss etməyimə və öz-özümə “nə fikirləşir?”, indi bu dəqiqə “nə edir?” sualını özümə verməyimə əngəl törətmirdi. Hadisələrə və içində olduğum ruhi vəziyyətə görə, bəzən çox sıxıntılı, bəzən çox qəddar şəkildə ittiham etdiyim sükutu – istilik, yaxud işıq kimi, günün özəlliyi idi, insaniydi.
Davamı →