Kayzen

Türkiyənin xarici siyasəti bu dövrdə iki güc mərkəzinin, onların rəmzi təmsilçiləri olan ABŞ və Sovet İttifaqı arasında olan münasibətlər zəminində, eləcə də bu iki dövlətin region ölkələrinə olan münasibətləri zəminində formalaşır, II dünya müharibəsindən sonra təklənmiş Türkiyə tədriclə Qərb blokunun etibarlı üzvünə çevrilirdi. İrəlidə də deyildiyi kimi, bu məsələdə Sovet İttifaqının Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları və boğazları birgə müdafiə tələbi və təhdidi az rol oynamamışdır. Odur ki, DP hakimiyyətinin xarici siyasət kursu öz sələfi olan CXP-nin kursunun davamı olmuşdur. Bu baxımdan bir sıra önəmli hadisələri yada salmaq istərdik.

1949-cu ilin 4 mayında kollektiv müdafiə ittifaqı kimi NATO-nun yarandığı vaxtdan Türkiyənin bu təşkilata üzv olmaq üçün xüsusi fəaliyyət göstərməsi maraq doğurur. Çünki, NATO üzvü olan ölkələr Türkiyənin üzvlüyünə bir müddət mane oldular. Böyük Britaniya başda olmaqla Norveç, Danimarka, Hollandiya və Belçika kimi kiçik ölkələr Türkiyənin NATO-ya qatılmasına Sovet İttifaqının güclü təzyiqi ilə qarşılanacağından ehtiyat edirdilər. Başqa tərəfdən Böyük Britaniyanın digər əndişələri də var idi. Trumen doktrinası nəticəsində ABŞ-ın Aralıq dənizi ətrafı ölkələrdə möhkəmlənməsi və regionun müdafiəsi məsuliyyətini öz üzərinə götürməsindən sonra Böyük Britaniya Orta Şərqdə yenidən müstəmləkəçilik həvəsinə düşmüşdü və buradan çəkilmək haqqında düşünmürdü. O, istər Süveyş kanalına, istərsə Orta Şərq neft mədənlərinə nəzarəti öz əlində saxlamaq istəyirdi. Odur ki, Böyük Britaniya Türkiyənin NATO-ya girmək planından öz məqsədləri üçün yararlanmağa çalışırdı. O, Türkiyənin təhlükəsizlik əndişələri ilə özünün Orta Şərq, xüsusi ilə Süveyş kanalı ilə bağlı maraqlarını bir araya gətirməyə çalışırdı. Böyük Britaniya istəyirdi ki, Orta Şərqdə Türkiyənin, özünün və Misirin də qatıldığı bir təhlükəsizlik sistemi yaratmaqla Süveyşdə qalmaq imkanı qazansın.Lakin Türkiyə öz təhlükəsizliyinin təminatını ABŞ-la birlikdə, onun başçılıq etdiyi ittifaqda görürdü və NATO-ya girməkdə israr edirdi. Belə olduqda Böyük Britaniya 1951-ci ilin iyulunda Türkiyənin Orta Şərq Təhlükəsizlik sisteminə qatılacağı təqdirdə onun NATO-ya üzvlüyünü dəstəkləyəcəyini bildirdi.

Ardı →

On il sürən DP hakimiyyəti illərində Türkiyə ölkə həyatının müxtəlif sahələrinin modernləşdirilməsi yolunda kifayət qədər uğurlar qazandı. Ancaq bu heç də o demək deyildir ki, DP-nin siyasəti həmişə yüksələn xətlə getmişdir. Bəzən geriləmələr də olmuş, əyintilər də baş vermişdir. Bütün bunlar da onunla nəticələnmişdir ki, demokratik seçkilər yolu ilə hakimiyyətə gələn, ölkədə demokratiyanın möhkəmləndirilməsi və genişləndirilməsini vəd edən, bu sahədə xeyli tədbirlər həyata keçirən DP buraxdığı səhvlər üzündən hakimiyyətdən qeyri-demokratik qaydada hərbi çevriliş yolu ilə uzaqlaşdırıldı.
DP on illik hakimiyyəti illərində Türkiyə üçün nələr etmişdir?
Ardı →

Qeyd etmək lazımdır ki, tarixi ədəbiyyatda «milli şef dövrü(1938-1945-ci illər)» adlanan zamanın hökumətləri Türkiyənin qarşılaşdığı problemlərin öhdəsindən gəlmək üçün bu gün də tarixçilər tərəfindən müxtəlif şəkildə dəyərləndirilən tədbirlər görə bildilər və ədalət naminə demək istərdik ki, ölkəni daha az itkilərlə dünya müharibəsinin sonuna gətirdilər.
Bəlli olduğu kimi, Atatürkün ölümündən sonra 1938-ci ilin 11 noyabrından prezident seçilən İsmət İnönü sələfinin son baş naziri C.Bayarı 1939-cu ilin yanvarına qədər öz vəzifəsində saxladı. Ancaq həmin dövrdə aralarında ciddi fikir fərqi olduğuna görə C.Bayar istefa etdi. 25 yanvardan baş nazir vəzifəsinə başlayan Rəfik Saydam hökumətinin ömrü 1942-ci ilin iyuluna qədər olmuşdur.
Ardı →

Türkiyənin II dünya müharibəsindən sonrakı tarixindən bəhs edərkən qeyd etmək lazımdır ki, bu ölkə qonşu müsəlman dövlətləri ilə müqayisədə fərqli bir inkişaf yolu seçdi. Bu seçim imkan verdi ki, Türkiyə kapitalizm yolu ilə inamla irəliləsin və inkişaf etsin. Bu gün ölkədə mövcud olan inkişaf prosesinin dinamikası ona dəlalət edir ki, Türkiyə həyatın bütün sahələrinin modernləşdirilməsində və dəyişən dünyanın şərtlərinə uyğunlaşmaqda yetkin bir səviyyəyə çatmışdır, iqtisadi həyatda liberalizm, siyasi həyatda parlamentarizm prinsipləri dönməzdir və yalnız irəliyə yönəlidir. Türkiyə artıq zaman-zaman baş vermiş sabitsizlik bəlasından xeyli uzaqlaşmışdır və inamlı mövqe sahibi olan bir dövlətə çevrilmək prosesini başa çatdırmaqdadır. Bəs Türkiyə belə bir yüksəlişə necə nail ola bilmişdir?

Ardı →