Kayzen

Fellər şəxsə, kəmiyyətə və zamana görə dəyişə bilib-bilməməsi baxımından iki böyük qrupa ayrılır: təsriflənən və təsriflənməyən formalar.

Davamı →

Ümumi qrammatik mənasına görə hərəkət bildirir. Sualları: nə etdi?, nə edir?, nə edəcək?...

Fellər quruluşca üç cür olur: sadə, düzəltmə, mürəkkəb.

SADƏ FELLƏR

Sadə fellər bir kökdən, yaxud kök və qrammatik şəkilçidən ibarət olur: bax, bax+maq.

Davamı →

Felin mürəkkəb şəkilləri sadə şəkillərinin üzərinə idi,imiş və isə hissəciklərini artırmaqla yaranrr. Bu hissəciklərdən hansı biri ilə işlənməsinə görə felin mürəkkəb şəkilləri üç yerə bölünur. fel şəkillərinin hekayəsi, fel şəkillərinin rəvayəti, fel şəkillərinin şərti.

Ardı →

Fellər şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişib, dəyişməməsinə görə iki qrupa bölünür:
1. Təsriflənən formalar
2. Təsriflənməyən formalar
Felin şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişən formalarına felin təsriflənən formaları deyilir. Felin təsriflənən formalarına felin sadə və mürəkkəb şəkilləri daxildir.

Felin sadə şəkilləri

Felin şəkilləri danışan (haqqında danışılan) şəxsin görülən işə, hərəkətə münasibətini büdirir. felin altı sadə şəkli var:

1. Əmr şəkli
2. Xəbər şəkli
3. Arzu səkli
4. Vacib şəkii
5. Lazım şəkli
6. Şərt şəkli

Davamı →

Feli bağlama həm felin, həm də zərfin xüsusiyyətlərini daşıyır. Cümlədəki əsas feli müxtəlif cəhətdən izah edir. Feli bağlama şəkilçiləri aşağıdakılardır:
1. -ıb⁴. Bu şəkilçi ilə düzələn feli bağlama bir neçə mənanı ifadə edir:
a) İş və hərəkətin əsas feldən əvvəl icra olunduğunu bildirir, nə zaman? sualına cavab olur. Məsələn: O, kənd orta məktəbini bitirib, təhsilini davam etdirmək üçün Bakıya getdi.
b) Cümlədə əsas feldəki hərəkətin icra tərzini bildirir və necə? nə cür? suallarına cavab olur. Məsələn: At ayaqlarını yerə döyüb kişnəyirdi.
c) Cümlədə əsas feldəki hərəkətin səbəbini bildirir və niyə? nə üçün? suallarına cavab olur. Məsələn: Uşaq atasını görüb ürəkləndi.

Ardı →

Feli sifət həm felin, həm də sifətin əlamətini daşıyır. felı sifət şəkilçiləri aşağıdakılardır:
1. –an2 İkivariantlı bu şəkilçi vasitəsi ilə indiki zaman mənalı feli sifətlər düzəlir: qaç-an (at), açıl-an (səhər), gəl-ən (uşaqlar), gör-ül-ən (işlər). Fel kökü saitlə bitdikdə bitişdirici y samiti əlavə olunur: oxu-yan (şagird), mələ-yən (qıızıı) və s.
2. –mış2 Dördvariantlı bu şəkilçi ilə keçmiş zaman mənalı feli sifətlər düzəlir: yat-mış (körpə), dəril-miş (meyvə), yuyul-muş (paltar), bükül-müş (qəzet) və s.
3. Mənsubiyyət şəkilçisi ilə işlənən -dıq4 şəkilçisi vasitəsilə də keçmiş zaman mənalı feli sifətlər düzəlir: yaz-dığ-ım (mək-tub), çək-diy-in (şəkil), oxu-duğ-umuz (kitab), gör-düy-ü (iş) və s.
Davamı →

Felin təsriflənməyən formaları
Felin təsriflənməyən formaları felin əsas xüsusiyyətlərini (təsdiq və inkarda işlənmək, təsirli və təsirsiz olmaq, növ bildirmək və s.)daşısalar da, felin təsriflənən formalarından fərqli olaraq, şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişmir. Felin təsriflənməyən formalarının təsriflənən formalarından daha bir fərqi fellə yanaşı, ikinci bir nitq hissəsinin də xüsusiyyətlərini daşımasıdır. Məsələn, məsdərdə həm felə, həm də ismə; feli sifətdə həm felə, həm də sifətə; feli bağlamada isə həm felə, həm də zərfə aid xüsusiyyətlər vardır. Felin təsriflənməyən formalarına məsdər, feli sifət və feli bağlama daxildir.

Məsdər
Məsdər həm felin,həm də isminxüsusiyyətlərini daşıyır. Məsdər felin kökünə və ya başlanğıc formasına –maq2 şəkilçisini artırmaqla düzəlir: yazmaq, yazılmaq, yazışmaq və s. Məsdərin felə aid xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
Ardı →

Felin mürəkkəb şəkilləri sadə şəkillərinin üzərinə idi, imiş vəisə hissəciklərini artırmaqla yaranır. Bu hissəciklərdən hansı biri ilə işlənməsinə görə felin mürəkkəb şəkilləri üç yerə bölünür. fel şəkillərinin hekayəsi, fel şəkillərinin rəvayəti, fel şəkillərinin şərti.

Fel şəkillərinin hekayəsi

Fel şəkillərinin hekayəsi felin sadə şəkillərinə idi hissəciyini artırmaqla düzəlir. Bu hissəcik felin əmr şəklinə və şühudi keçmiş zamana artırılmır. İdi hissəciyi sonu samitlə bitən fel şəkillərində həm ayrı, həm də bitişik yazılır: yazmış idi- yaşmışdı, gəlir idi — gəlirdi, gələcək idi — gələcəkdi və s.
İdi hissəciyi sonu saitlə bitən fel şəkillərində ayrı yazılır: kaş ala idi, almalı idi, alası idi, alsa idi və s. Sonu saitlə bitən fel şəkillərinin tələffüzü yazılışından fərqlənir. Yuxarıdakı nümunələr bu şəkildə deyilir: [alaydı], [almalıydı], [alasıydı], [aisaydı].
Fel şəkillərinin hekayəsində şəxs şəkilçiləri idi hissəciyinə və ya onun şəkilçiləşmiş qısa formasına (-dı4) artırılır.
Fel şəkillərinin hekayəsində iş və hərəkətin keçmiş, indiki, gələcək zamanlardan birində görülüb-görülmədiyi, bu barədəki məlumatın isə sonradan verildiyi bildirilir. Məsələn: almış idi, alırdı, alacaq idi (və ya almamış idi, almırdı, almayacaqdı). Bu nümunələrdə iş sıra ilə keçmiş, indiki və gələcək zamanlarda baş vermiş, bu barədəki məlumat isə sonradan verilmişdir.

Ardı →

Fellər quruluşca üç növə bölünür: sadə, düzəltmə və mürəkkəb.
Sadə fellər bir kökdən ibarət olur. Məsələn: yaz (mışam), oxu (du), gəl(ir), qaç, get və s.
Düzəltmə fellər
Sözdüzəldici (leksik)şəkilçilərin köməyi ilə düzələn fellər düzəltmə fellər adlanır.
Düzəltmə fellər hansı nitq hissəsindən düzəlməsinə görə iki qrupa bölünür:
1. Başqa nitq hissələrindən (isim, sifət, say və s.) düzələn düzəltmə fellər.
2. Feldən düzələn düzəltmə fellər.
Davamı →