Kayzen

Əli BƏY AZƏRİ-
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

" NƏSİMİ  İLİ "- nin baş mövzulu əsəri  

( Şiringül Musayevanın “Mən Nəsimiyəm” romanı haqqında )

 Nədənsə, hər hansı bir nəsr əsəri haqqında fikir yürüdəndə, yaxud, mülahizə aparanda mütləqdir ki, Avropa və rus məşhurlarından sitat gətirilir, ortaya müxtəlif ölkələrin yaradıcılıq nümunələri ilə paralellər qoyulur. Görünür, hələ də yaxşı öyrənilməyən, şəffaf təhlil aparılmayan 130 illik romançılıq tarixi olan Azərbaycan ədəbiyyatının tənqid və ədəbiyyatşünaslıq sahəsində külüng çalanlar elə özləri də Avropa və rus mütəfəkkirlərinin sanballı hesab etdikləri fikirlərindən bolluca bəhrələniblər.

Davamı →

(Şiringül Musayevanın “Koroğlunun qocalığı” hekayəsini qəhrəmanlıq eposumuz “Koroğlu” dastanının sonuncu qolu bildim).
 Çağdaş dövr nəsrimizdə ünlü imzalardan birinə çevrilməkdə olan Şiringül Musayevanın “Koroğlunun qocalığı” əsərini oxuyub qurtaranda yenə də müdrik insan obrazı ilə üz-üzə gəldim. Yenə niyə deyirəm? İki-üç ay əvvəl onun “Qarımışın monoloqu” hekayəsi ilə tanış olanda düşündüklərimi “Müdrik qarımış” adlandırmışdım.
Qarımışdan fərqli olaraq ikinci müdrik çox məşhur tarixi şəxsiyyət — əfsanəvi qəhrəmanımız Qoç Koroğludur. “Koroğlunun qocalığı”ndakı bu gün bizimlə çiyin-çiyinə ahıl çağlarını yaşayan Koroğlu yenə də haqsızlığa və ədalətsizliyə dözməyən, amma əvvəlkindən kövrək və duyğulu el ağsaqqalıdır.
Elmi kimi şəxsiyyəti də bütöv, ensiklopedik bilikli böyük alimimiz Azad Mirzəcanzadənin “qocalıq ömrün sonu yox, çələngidir” fikrinə söykənərək deyirəm ki, Şiringül xanımın qoca (nə qədər qoca olsa da yüz cavana dəyən), yox ey, Qoç Koroğlusu doğrudan da ömrünün çələngini yaşadığı dövrdə Çənlibeldə tək qalıb.
Davamı →

İndi ədəbiyyat kluarlarında söhbəti Kafkadan başlayıb Markesdə bitirmək dəb düşüb. Xüsusən də gənclər arasında populyar olan bu iki sənətkarı kim necə gəldi təhlil eləyib, istədiyi kimi yozur. Kafkanın qorxulu, ziddiyyətli və sarsıdıcı hekayələri, Markesin magik və detektivvari əsərləri heç də yenilik deyilmiş. Halbuki, bir az dərinə gedəndə qarşımıza Edqar Po kimi ciddi və təkrarsız yazıçı çıxa bilər. Elə mən də ondan yazmaq istəyirəm.

Hekayələrində detektivdən tutmuş magik realizmə qədər gedib çıxan Po dünya ədəbiyyatında bir neçə istiqamətin başlanğıc nöqtəsi olmuşdur. Daha çox qotik üsluba meyl edən yazıçının əsərləri, loru dildə desək, məşhur yazıçıların “çörək ağacı”na çevrilib. Əbəs yerə onu detektiv janrın atası saymırlar. O, həm də elmi fantastikanın və mistifikasiyanın banisidir.

Bədbin və qorxulu tona köklənəm qısa hekayələri yazıçıya ölümündən sonra dünya şöhrəti gətirdi. Cəmi qırx il yaşamasına baxmayaraq bu gün o, klassik yazıçılarla bir sırada durur.
Davamı →

Yevropalılar ağappaq və tərtəmiz bir libas kimidirlər.
Biz də kirdən rəngi məlum omlayan mündəris bir paltar kimiyik.
Odur ki, haman ağ və tərtəmiz paltarın üstə bir balaca ləkə düşəndə, o saat məlum eləyir, amma kirli paltarın üstünə min o qədər ləkə düşsün, məlum eləməz.
O səbəbdəndir ki, məsələn, Firəngistanda birisi ildə, ayda bazarda bir güllə atanda qəzetlər bir həftə o barədə danışırlar, camaat böyük həyəcana düşür… halbuki bizim yerdə gündə beş-altı adam öldürülür, heç kəsin qulağına girmir…

Ağappaq qar kimi təmiz bir pencəyin üstünə bir damcı mürəkkəb düşərsə, yarım verstdən məlum eylər, amma bizim bədənimizdəki çirkin paltarın üstünə bir girvənkə mazut tök, bir addımdan məlum eləməz.

Davamı →

Bir müsəlman məktəbində dərs deyirdim. Оn bеşədək şagirdim var idi. Bunların hеç birində təmizlik, nizam və tərbiyə yоx idi. Əlləri tоzlu, mürəkkəb qaralı, üzləri yuyulmamış, paltarları çirkli. Tər qоxusundan və üfunətdən yanlarından kеçmək bеlə mümkün dеyil idi. Əxlaqları pоzğun idi. Bir-birinə latail söyləməklə, biədəb hərəkətlər törətməklə ömürlərini kеçirirdilər. Dərs оtağında bir növ bunları nizamla saxlamaq mümkün оlurdu. Tənəffüs zamanı həyətə çıxdıqda cəmi tərbiyəsizlikləri büruzə vеrilirdi. Yırtıcı qurda dönüb bir-birlərinin canına düşürdülər. Budur, görürdün ağlaya-ağlaya biri şikayətə gəldi. Bir az kеçməmiş bir ayrısı başının və ya ağzının qanı axa-axa müəllimə tərəf üz qоydu. Bu tərbiyəsizlərin rəftarında о qədər qabalıq, vəhşilik və əxlaqsızlıq var idi ki, adamı özlərindən tamam nifrətləndirirdilər...

Bu biçarə uşaqlara baxdıqda həmişə fikrə gеdirdim. Еv tərbiyəsinin böyük mənasını düşünürdüm. Hərgah analar övladlarına tərbiyə vеrsə idilər, bilirdim ki, məktəbdə nizamsızlıq, uşaqların rəftarında qabalıq və vəhşilik görünməzdi. Gördüklərim gеtdikcə mənim bu əqidəmi möhkəmləşdirdi. Təcrübəm artdıqca əqidəm də qəviləşdi. Məsələn, yaylaqda bir hacının iki оğluna dərs dеyirdim. Bunlardan savayı bir nеçə əcnəbi uşaqlarının təlimi ilə də məşğul idim. Müsəlman balaları ilə əcnəbilərin arasında nə qədər təvafüt оlmağı gözə çarpırdı.

Ardı →

Ölülər mühitinə qarışırkən onlar heç nə itirmirlər. Çünki itiriləsi bir şey yoxdur. Yeni şapka – köhnə papaqlar üçün elə bir təhlükə deyil. Başına nə qoyursan, qoy. Təki diri olma. Təki hamı kimi ol. Fərqlənmə.

Şeyx Nəsrullah əsarəti

İsgəndər təkdir. Çünki diridir. Ölülər arasında.

I. Şeyx Nəsrullahın peyda olması
Şeyx Nəsrullah dünyaya erkən gəlmişdir. Cəlil Məmmədquluzadənin klassik “Ölülər”indən çox əvvəl. Onu insanın özünə yox, möcüzələrə inamı yaratmışdır. Adilərin, “balacaların” qeyri-adi, ilahi qüvvələrə inamı. “Taleyin öz əlində deyil, fözqəlbəşər qüvvənin əlindədir” –kəlamı.

“Sən adi həyata məhkumsan, düşüncənin keçilməz sərhədi var. Bütün arzuların, niyyətlərin həmin sərhəddə qurtarır. Onun arxasında isə sirli, möcüzəli alım başlayır. Bu aləmdə hər şey mümkündür. Ölü diriltmək belə”.

İki aləm. İnsanların özləri və təsəvvürlərində, təxəyyüllərində bəslədikləri sonsuz qüdrət!

İnsanın özünə inamı itdiyi zaman yaranan inam. İki ölçü.
Məmmədhəsənlərin, Novruzəlilərin bəsit fəaliyyəti və Şeyx Nəsrullahların möcüzələri. Birinci alımdə insan öz ulağını qorumağa acizdir, ikincisində ölü dirildirlər.
Ardı →

Şərqin böyük və həssas şairi Füzuli İslam mədəniyyətinin beşiyi olan Bağdadda yaşamışdır. Fitrətən şair olan Füzuli zamanında məşhur elmləri böyük maraq ilə öyrənərək həm alim, həm şair olmuşdur. Lap gənc ikən şairlikdə şöhrət tapmış ilk şeiri ustadı Rəhmətullah Əfəndinin qızına təqdim etmək üzrə yazmış olduğu:

“Pərişan halın oldum, sormadın hali pərişanım” mənzuməsidir.

Məhəhmməd Füzuli qovğalı və yoxsul əsrdə vücuda gələn bütün vəqə və hadisələrə qismən şahid olmuş,onu bütün ruhi ilə, qəlbi ilə yaşamış və o acı və sıxıcı təsirlərlə öz sənət abidəsini tikmişdir. O həyatın acı həqiqətlərindən, hissin rəqiq şəfəqlərindən yüksəlmiş elə canlı bir abidədəir ki, 4 əsrdən bəri yaşayır və yaşayacaq. Onu yaşadan mühitini həqiqi və doğru olaraq göstərə bilməsi və onu həyati hisslərlə tərənnüm edə bilməsidir.

Pərişanlığa, fəqr və yoxsulluğa olan meyli, cəmiyyətdən uzaqlaşmaq fikri o qaba mühitin onun mənəvi qüvvələri və fitri istedadı üzərinə vurduğu damğanın təsiridir. Yoxsa Füzuli əsasən nə bədbin, nə də həyat və cəmiyyətə qarşı yabancı qalmaq istəyən şəxsiyyətdir.

O mühitinə deyil, mühiti ona yabancı qalmışdır. Əsrinin yeganəsi olan Füzulini o şaşqın,əsəbi və düşkün mühit təqdir etməmiş və etməzdi də. Ölüm üzlü əsrin boğucu ehtiyac və zərurəti qarşısında o dəxi hər adi şair kimi sultan Süleyman Qanuninin Bağdada daxil olduğu zaman onun ətrafında bulunan paşalara və daha sonralar onların vasitəsilə Sultan Süleymana qəsidələr təqdim etmişdi. Nə yapsın!
Ardı →

Bədii dilimizin sürətli inkişafı ilə əlaqədar olaraq dilçilərimiz bu məsələyə aid bir neçə məqalə yazmışlar. Bunlardan R. Rüstəmovun “Uşaqlar üçün yazılmış əsərlərin dili haqqında” (“İnqilab və mədəniyyət” jurnalı, 4-cü sayı, 1952) A. Həsənovun “Dil haqqında Stalin təlimi və müasir bədii dilimiz” (“İnqilab və mədəniyyət” jurnalı, 8-ci sayı, 1951) R. Kazımovanın “Stalin yoldaşın “Marksizm və dilçilik məsələləri” əsəri və müasir Azərbaycan ədəbi dilimiz haqqında” (İ. V. Stalinin dilçiliyə dair əsərləri və Azərbaycan dilçiliyinin məsələləri”, Azərb. E. A nəşri, 1952) və həmin müəllifin “Azərbaycan sovet nəsrində bədii dil və stil məsələləri” (“Azərbaycan” jurnalı, 6-cı sayı, 1953) adlı məqalələrini göstərmək olar. Bu məqalələrdə bədii dilimizin daha da yaxşılaşması üçün əhəmiyyətli cəhətlər çoxdur. Lakin yuxarıda adları çəkilən məqalələrdən özünün elmiliyi, məzmunluluğu ilə  fərqlənən birinci məqalə istisna olunmaqla, qalan yazılarda  bəzi müvəffəqiyyətli cəhətlərlə yanaşı bir sıra səhvlərə yol verilmiş, bədii dilimizin bəzi məsələləri  dolaşdırılmışdır. Bu məqalələrdə nəzərə çarpan əsas səhv müəlliflərin yazıçı dili ilə surətin dilini qarışdırmalarından ibarətdir.

Ardı →

Təşkilatınızın adının mətbuatda tez-tez çəkilməsi üçün heç də həmişə məhz sizin təşkilatın həyatında hər hansı əlamətdar hadisənin baş verəcəyini gözləmək lazım deyil. Təşkilat adından cəmiyyətdəki aktual problemlərə münasibət bildirməyin özü də PR fəaliyyəti kimi qiymətləndirilir.

Mətbu orqanlara oxucuları maraqlandıran spesifik mövzular üzrə ekspert rəyləri lazım olur. Hər bir təşkilatda müəyyən sahələr üzrə mütəxəssislər tapmaq olar — mühasib, ekoloq, hüquqşünas və s.  PRmenlə birgə bu mütəxəssislər cəmiyyəti narahat edən aktual məsələlər üzrə maraqlı məqalələr, redaksiyaya məktublar yaza bilərlər.

Ardı →