Kayzen

Davamı →

Sankt-Peterburqlu psixololoq Yekaterina Muraşova yeniyetmələr arasında bir təcrübə həyata keçirib. Təcrübənin şərtlərinə əsasən 12-18 yaşlar arasındakı gənclər 8 saat ərzində kompüterdən, telefondan, televizordan və planşetdən istifadə edə bilməzdilər. Eyni zamanda onlar 8 saat ərzində heç kimlə ünsiyyətdə olmamalı və təcrüb zamanı gündəliyə qeydlər etməli idilər.

Təcrübəyə 68 yeniyetmə – 31 oğlan və 37 qız cəlb olunur. Psixoloq düşünürdü ki, bu təcrübə tamamilə təhlükəsizdir. Lakin, o, yanılıb. Təcrübənin sonunadək yalnız 2 oğlan və 1 qız tab gətirə bilir. Yeddi yeniyetmə 5 saatdan bir az artıq, qalanları isə daha az dözə bildilər. 20 qız və 7 oğlanda vegetativ simptomlar müşahidə olunurdu: qızdırma, baş gicəllənməsi, tərləmə, ağız quruluğu, qarında və sinədə ağrılar, başın tüklərinin “biz-biz durması” hissi. Demək olar ki, bütün yeniyetmələr narahatlıq və qorxu hissi keçirirdilər. 5 yeniyetmədə “vahimə tutmaları”, 3 nəfərdə isə intihara meyllilik müşahidə olunmuşdur.
Davamı →

Özəlliklə XIX əsrdən etibarən elmi inkişafın kəmiyyət sürətinin artması və intensivləşməsi ilə paralel olaraq, keyfiyyət sürəti aşağı düşməyə başladı; dünyanın, rasionallıq anlayışını xüsusi sürətlə tərk etməsi və empirizmə birmənalı meyillənməsi tendensiyasının sonucu olaraq, əqli və deduktiv elm və anlayışlar, ikinci plana düşdü və induktiv və təcrübi elmlər isə ön plana keçməyə başladı. Əslində rasionalizmdən uzaqlaşıb empirizmə meyillənmək və hadisələri yalnız təcrübə perspektivi ilə açıqlamaq, bir inkişaf və ya elmi tərəqqindən daha çox, asana tərəf qaçma, ağıldan uzaqlaşma və çoxluqçuluq təmayülünün nəticəsi idi. Biriləri(rasionalistlər) bir şeylər deyirdilər, çoxları bunu anlamırdı və beləliklə də çoxluğun anlayacağı bir şeylərə ehtiyac qaçılmaz idi və bu da empirizm meyillərinə labüd olaraq zəmin yaradırdı. Beləliklə hadisə və olayları, əql və məntiqlə açıqlaya bilənlərin fikirləri və bu meyilləri, cəlbediciliyini tamamilə itirir və Dekart, Spinoza, Leybnits kimi mütəfəkkirlərə sadəcə bir «filosof» və «söz oynadan»; elmi olmayan fikir və şəxslər kimi baxılaraq bir kənara qoyulmağa başlanılırdı. Dolayısıyla da insan həyatını açıqlamaq və ona lazım olan təməl bilgiləri əldə etmək üçün məntiq və zəkanın həlledici önəmi, demək olar ki istisna edilərək, bu bilgilərin mütləq ki xüsusi olaraq və ayrıca bir şəkildə; psixologiya, sosiologiya başda olmaqla bir sıra elmlər şəklində və təcrübi çalışmalar və induktiv metodlarla öyrənmə meyli, gedərək basqın hala gəlirdi. Nəticə etibarilə artıq məsələn; insanın hansısa bir istək və ya davranışını açıqlamaq, bir tərəfdən psixologiya, başqa bir tərəfdən sosiologiya elmlərinin mövzusu oldu; sırf «fəlsəfə» olaraq adlanmağa başlayan qeyri-təcrübi bilgilər isə artıq bir mənada «qaralama» ya da ikinci planda olan bilgilər kimi görülməyə başlandı. Tutaq ki insanın təbətində şəhvətin çox önəmli amil olduğunu, artıq sadəcə söyləmək yetərli deyildi; gərək bunu praktik olaraq, «labaratoriya»da, konkret nümunələrdə və görsəl olaraq isbat etməliydin. Bu, həm də faktiki olaraq; «görünməyən ya da hər kəsin görə bilmədiyi bir şey, qəbul edilə bilinməz» kimi bir yarğı mənasını daşıyırdı. Beləliklə əslində elm, həm də bütün insanlığın ortaq sağduyusuna qalmışdı; bu, həm də insanlığın orta statistikası və ya insanların ortalaması demək idi!...
Nəticə etibarilə bu tendensiyanın artan xətlə davam etməsi ilə artıq XX əsrdə məsələn sosiologiya sahəsində xüsusən kəmiyyət ağırlıqlı araşdırma və tədqiqat meyli, əsas yeri tutmağa başladı. Sonuc olaraq artıq cəmiyyətin və ya insanın hansısa bir davranış və meylini ya da basqın olan bir göstəricisini açıqlamada və bütövlükdə sosial və humanitar elmləri, əql və məntiq deyil, salt təcrübə və hiss orqanlarına dayalı və yanılqıya açıq bir anlayış yönləndirirdi. Özlüyündə bu kəmiyyət araşdırmaları və xüsusən də rəy sorğuları və anketlər, elmi bilgilər üçün faydalı və əlavə bir imkan demək olsa da nəticə etibarilə bunlar, sayından asılı olmayaraq mütləq olaraq keyfiyyət də tələb edirdi; zəka və analiz(Əslində zəka və məntiq olmadan, heç bir ciddi fikirsəl bir sonuca və ya sistemə ulaşmaq gerçəkdən mümkün deyildir).
Məsələn bir örnək işığında, günümüzdə sosiologiya başda olmaqla, təcrübəyə dayanan sosial elmlərin səciyyəsinə və basqın istiqamətinə göz ataq:
1962-ci ildə ABŞ-da, bir kəmiyyət araşdırması-rəy sorğusu aparıldı və o sorğuda mövzu, xoşbəxtlik idi və mutluluq olqusu çözülmək istənilirdi.
Sual belə idi; «Hər şey diqqətə alındığında bu günlərdə işlər necədir? Mutlu olduğunumu, çox mutlu olduğunumu və ya o qədər də mutlu olmadığınımı söyləyəcəksən?»
Fərqli sosial çalarlara sahib insanların bu suala verdikləri cavab sonucunda, belə bir nəticəyə varıldı ki insanların xoşbəxtliyinə təsir edən ən mühüm amil, məhz gəlir yəni puldur. Belə ki ildə 10 min dollar və daha artıq qazanan (bu o vaxt üçün ABŞ-ın özündə belə, yüksək imkan hesab olunurdu) insanlar arasında, çox mutlu olduğunu söyləyənlər, 38 faiz; ildə 3000 min və daha az qazananlar arasında isə sadəcə 14 faiz idi.
Beləliklə araşdırmaçılar, gəlirin, mütləq olaraq xoşbəxt olmaq anlamına gəlməsə belə, xoşbəxtlik üçün ən azından minium şərt olduğu qənaətinə vardılar.
Bəs əslində necə idi?...Doğrudanmı bu araşdırmada ortaya çıxan sonuc, pulun və ya gəlirin, mutluluq üçün çox ciddi və təməl amil olduğu anlamına gəlirdi?...
Diqqət etsək, bu, çox böyük fərqdir; 14-38. Yəni az qazanan insanların 14 faizinin, çox qazananların isə 38 faizinin xoşbəxt olduğunu söyləməsi, ilginc sonuc idi.
Gerçəkdə bir neçə mühüm amil var idi ki onları nəzərə almaq lazım idi;
1)İnsanların, hansısa bir rəy sorğusu zamanı, fikrini soruşana münasibətdə səmimi olmaq və ya düşündüklərini olduğu kimi demək ehtimalları nə qədərdir?...Bu, hər zaman üçün tam güvənilən bir ehtimaldırmı?
2)Xüsusən də kapitalist və maddiyata tam dayalı və demək olar ki gerçək dəyərlərin, qiymətini xeyli itirdiyi cəmiyyətlərdə insanlar üçün pul və maddiyat, az qala hər şey deməkdir; beləliklə pula sahib olmaq, təkcə xoşbəxtliyə və rahatlığa sahib olmaq deyil həm də başqalarından üstün və güclü görünməyin əsas göstəricilərindən və meyarlarından biri hesab olunur.
Nəticə olaraq; bir insan üçün, ondan fikrini soruşan hansısa anketyor; tanımadığı bir insan və dolayısıyla da yad bir insandır və bir mənada «camaatdan biri»ni təmsil edir; elə isə bir insanın, necə ki məsələn hansısa qonşusuna kasıb və «zəif» görünməmək üçün ac qalmaq bahasına olsa belə, bahalı paltar və ya hətta avtomobil almaq ehtimalı heç də zəif olmadığı kimi, eynilə yad hesab etdiyi anketyora da, «pis gündə yaşayan» və ya «bədbəxt» bir insan kimi görünməmək meylinin heç də zəif olmadığı, özlüyündə önəmli faktordur.
Üstəlik də «pulu olan, xoşbəxtdir» «aksiom»una tərs getməmək üçün; yəni anketyorun, potensial olaraq; «pulun varsa hər halda xoşbəxtsən» və ya «pulun olduğu halda xoşbəxt deyilsənsə demək sənin özündə nəsə problem var» kimi avtomatik yarğısına üz gəlməmək üçün və özünü «anormal» göstərmək ya da «aksiom»lara qarşı çıxmaq istəməyəcəyi üçün həqiqi fikrini gizlədə bilməsi faktoru var.
Beləliklə də bu amilləri nəzərə aldıqda artıq durumun, tamam başqa cür ola biləcəyi aydın olur.
Ümumiyyətlə daha gəlirli olanların, az gəlirli olanlara nisbətən ümumilikdə həyatlarının daha dağınıq və depressiyaya daha meyilli olma ehtimalı da var. Əlbəttə digər tərəfdən də daha çox imkanı olanların, daha az imkanlı olanlarla müqayisədə, (mütləq ki əsasən maddi olan) hədəflərinə daha yaxın olmaq ehtimalı da var və beləliklə daha varlı olanların, aldadıcı da olsa dönəmsəl olaraq mutlu olma ehtimalı, bu amil səbəbindən daha çox ola bilər.
Lakin bütün hallarda bu, imkan daxilində bir durum deyildir ki imkanlı olanlar ilə imkanı zəif olanlar arasında bu qədər(38-14)mutluluq fərqi olsun.
Gerçəkdə mutluluğun real parametri, məhz əxlaqlılıq olduğu üçün və bu baxımdan xüsusən də kapitalist bir toplumda az gəlirlilərlə, çox gəlirlilər arasında ciddi bir fərq olmayacağı üçün, onların mutluluğunda da ciddi bir fərq olması, imkan daxilində deyildir.
Beləliklə bu və bunun kimi tipik kəmiyyətə əsaslanan təcrübi örnəklər misalında, günümüzdəki empirik yönlü sosiologiya elminin ümumi səviyyəsi və güvənirliyi barədə genəl bir qənaət və anlayış hasil etmək olar.
Gerçəkdə nə qədər təcrübə çox olsa da bütün hallarda bu, zəkanın və deduksiyanın önəmini azaltmır və ya əhəmiyyətsiz etmir və məntiqə və rasionallığa əsaslanmayan bir yanaşma və anlayış, elm üçün bütün hallarda yetərsizdir.
Yunis Dürüst
Davamı →

«Təcrübə», bəzi hallarda insanların öz səhvləri və suçlarını kamuflaj etmək üçün istifadə etdikləri çox əlverişli bir «günah keçisi»dir. Əgər «təcrübə» olmasaydı yəqin ki günahlarını üstünə yıxacaq başqa bir şey tapacaqdılar. Necə ki məsələn bir tələbə ya da şagird, dərs oxumursa və bunun üçün bəhanə olaraq «müəllimin dərs keçməməsi»ni kullanırsa, «təcrübə» də eynilə bütün həyatda insanların istifadə etdikləri «dərs keçməyən müəlim» obrazıdır...

«Təcrübə», bir kabus kimi insanları təqib edərək onların inkişafını əngəlləyir və həyatlarına ciddi mənfi təsir kəsb edir. Eynilə «mentalitet» kimi, «təcrübə» də insanları yanıldır; onlara yanlışı düz, pisi yaxşı kimi göstərən ümumişlək və universal bir mexanizm rolunu oynayır. Necə ki məsələn bir kişi, öz qadınına qan uddurursa və bunu «mentalitet»lə əsaslandırırsa, eyni şəkildə insanlar həyatın demək olar ki bütün sahələrində dəfələrlə eyni palçığa batdıqları halda; hər dəfə, palçığa batmamağı deyil, palçığa batmağın normal olmasını özlərini inandıraraq; yol vermiş olduqları ən kobud səhvləri belə, təbii və normal bir hal kimi qəbul edirlər və nəticədə də o səhvi düzəltmək bir yana qalsın daha böyük səhvlərin qapısı açılır və ümumi həyat keyfiyyəti mənfi etkilənir.
Bəli, «təcrübə», eynilə «mentalitet» kimi, insanlara səhv bir «danışmanlıq xidməti» və ağılsız bir “rəhbər” rolunu oynayır; bu “rəhbər”, onları hər dəfə səhvə aparır lakin rəhbər olduğu üçün hər dəfə də onun sözü dinlənilir. Amma bu səhv və ağlsız “rəhbər”i yaradan da elə insandan başqası deyil. İnsanlar, qardan adam düzəldib onu qar adamı sandıqları kimi, öz səhvlərindən də «təcrübə» adlı bir “rəhbər” düzəldib onun ardıyca gedirlər...

«Təcrübə» həm də, xüsusən yaşlı bəzi uğursuz insanların kompleks hissinin ifadəsidir; onların əllərində heç bir uğur olmadığı üçün, öz gözlərinin qurdunu öldürmək və eqolarını tatmin etmək üçün ümidləri yalnız «təcrübə» yə qalıb; onlar daima «təcrübə»li olduqlarını, «gördük»lərini, «yaşadıq»larını vurğulayır və bununla da şüuraltında zəifliklərini örtməyə və ya başqalarından fərqlənməyə çalışırlar. Halbuki bununla onlar sadəcə özlərini aldadıb yetərsizliklərini öz gözlərindən uzaq etməklə qalmırlar həm də başqalarına, xüsusən də psixoloji cəhətdən tam yetkin olmayan bir çox gənclərə böyük zərbə vurmuş olurlar. Gənclərə, «Sən təcrübəsizsən» deməklə, «sən bacarıqsızsan», «zəifsən», «bacarmazsan» demək, mahiyyətcə eyni şeydir; bundan mənfi etkilənən gənclərin özlərinə inam hissi zədə alır və psixoloji olaraq ciddi şəkildə mənfi təsirlənirlər.
Əgər bu «təcrübəli» yaşlı insanların ağlı olsa idi əlbəttə onlar, nə özlərini təsdiq etdirmək üçün belə quru sözlərin («mən təcrübəliyəm», «mən görmüşəm», «mən yaşamışam» və s.) ümidinə qalmazdılar; nə də ki bu cür yanaşma ilə gənclərə ziyan verdiklərindən xəbərsiz olmazdılar. Belə ki çoxlu sayda zəki və potensiallı gənclər var ki sırf savad və bilgi azlığının verdiyi qismi psixoloji dayanıqsızlığın nəticəsində xaricdən gələn informasiyaya açıqlıq faizləri yüksək olduğu üçün onlara bu dönəmdə edilən təsirlər, sonrakı dönəm üçün həlledici önəmə sahib olur; bu gənclər, özlərinə inandıqları təqdirdə potensiallarını görüb çox böyük uğurlara nail ola bildikləri kimi, verilən mənfi təsirlər nəticəsində özgüvənləri sarsıldıqda da tam əksinə, çox başarısız da ola bilirlər...
Odur ki xüsusən yaşlı amma ağlı zəif insanlar- valideynlər, böyüklər, müəllimlər; «təcrübə», «görmək», «yaşamaq» kimi absurd inancları bir kənara qoyub həm özlərinin zəifliklərini düzəltməyin qayğısına qalmalı, həm də gənclərə mənfi təsirlərə səbəb ola biləcəklərinin fərqində olmaldırlar.

Çünki təcrübə, nə qədər önəmli bir amil olsa da əsla ağıldan daha mühüm deyildir və ona alternativ ola bilməz.  Belə ki təcrübə gördüyünü, eşitdiyini, duyduğunu bilməkdirsə; ağıl görmədiyini, eşitmədiyini, duymadığını bilməkdir. Elə isə biz bu dünyada zatən hər şeyi görə, duya, eşidə bilməyəcəyimizə görə, hiss orqanlarının və müşahidə qabiliyyətimizin təkbaşına bizə verəcəyi şey də, çox məhdud və az olacaqdır. Digər tərəfdən də zatən hiss orqanlarımızın bizə verdiyi təəssürat da yanıldıcı ola biləcəyinə görə, elə təcrübədən istifadə edə bilmək üçün də bizə başqa bir qüvvə lazımdır: Ağıl! Elə isə ağılsız bir insanın lap 100 illik bir təcrübəsi, ağıllı bir insanın məsələn 1 ilindən daha önəmli ola bilməz. Təcrübəli amma ağılsız bir yaşlı, təcrübəsiz amma ağıllı bir gəncdən daha yetkin deyildir!...

 

Davamı →

Xüsusən də bizim cəmiyyətdə, bizim insanlarda bir «təcrübə hərisliyi», bir «təcrübəxorluq» var. Əlaqəsi oldu-olmadı, hər kəs, hər məqamda «təcrübə»dən danışır. Bir «təcrübə rüzgarı”, alıb başını gedir.

Məsələn bir adam, deyək ki evliliyinin 3-cü ilindən sonra, öz həyat yoldaşı ilə aralarında soyuqluq yaranmasını, bir „təcrübə“ kimi qəbul edərək, „evlilik cəmi 3 il çəkir“ kimi bir „qanunauyğunluq“ kəşf edir.

Ya da hansısa yaşlı bir insan, öz gəncliyini, boş-boş şeylərə sərf edib deyə, „adam öz gəncliyinin qədrini qocalanda bilir“ deyə bir „aksiom“ qayırır.

Və ya kimsə, „filankəslə mən çox çörək kəsmişəm ona görə də onu yaxşı tanıyıram“ deyə bir „qayda“ düzəldir.

Əsil həqiqət isə budur ki, insanların özlərindən „təcrübə“ deyə bir şey qayırmasının ya da təcrübəni şişirdib hər şeyin fövqündə görməsinin səbəbi, elə AĞILSIZLIQdan başqa bir şey deyil!

İnsanda əgər ağıl, yetərincə yoxdursa, onun nəzərində önəmli olan şey, ağıl ola bilməyəcəyinə görə, təbii olaraq başqa bir şey olacaqdır (mütləq mənada havasızlıq mümkün olmadığı kimi, insanın önəm verəcəyi bir şey, mütləq olacaqdır).

Və ağılsızlıq da 2 səbəbdən qaynaqlanır; 1)Sırf zəkasızlıqdan qaynaqlanan ağılsızlıq. 2)Məsuliyyətsizlikdən (əxlaq zəifliyindən) qaynaqlanan ağılsızlıq.

Yəni bir insanın tutaq ki öz evliliyinin 3-cü ilində partnyoru ilə arasındakı münasibətin qırılmasını, bir „təcrübə“, bir „qanunauyğunluq“ və dolayısıyla da normal bir şey kimi qəbul etməsinin, əxlaqsızlıqla əlaqəsi bu şəkildə ola bilər; o, bir həyat yoldaşı kimi, məsuliyyətsiz davrandığı üçün və öz üzərinə düşənləri yerinə yetirmədiyi üçün, partnyoru ilə münasibəti qırılmışdır. Lakin o, məsuliyyətdən qaçaraq, problemin özündən qaynaqlanan səbəbini və özünün günahkar olmasını qulaq ardında vurub, günahkarı, başqa yerdə axtarıb aradan sivişmək istəyir; „onsuz da 3-cü ildən sonra belə olur“ deyərək, bir mənada „mənlik bir şey yoxdur, həyatın qaydası belədir“ söyləmək istəyir.

Bax bu, məsuliyyətsizlikdən (əxlaq zəifliyindən) qaynaqlanan ağılsızlıqdır.

Sırf zəkasızlıqdan qaynaqlanan ağılsızlıq isə belə ola bilər; zəka zəif olduqda təbii olaraq özünü normal idarə etmək mümkün olmadığı kimi, normal bir evliliyi idarə etmək də zatən mümkün deyildir. Xüsusən də qarşındakı insan da əgər zəkidirsə onun gözləntiləri də yüksək olacaqdır və üstəlik də arada, onu sənə bağlayacaq başqa bir amil də olmadıqda, artıq bu evliliyin idarə edilməsi, tam bir strategiya, həssaslıq və zəka gərəkdirəcəkdir.

Bu durumda da evliliyini, xoş niyyətinə baxmayaraq idarə etməyə potensialın çatmaması və bundan yola çıxaraq da, „evlilik ancaq 3 il çəkir“ kimi bir varsayıma meyillənilməsi, məhz zəkasızlığa dayalı bir „təcrübəxorluq“dur.

Halbuki əslində çox açıq-aydındır ki evlilik, əgər normal və sağlam əsaslara söykənirsə o, labüd olaraq elə əbədi də davam edə biləcəkdir. Əgər davam etmirsə demək ki tərəflərdən ən azından biri, sağlam dünyagörüş və xarakterə sahib deyildir.

Həmçinin elə yuxarıdaki 2-ci örnək barədə də eyni şeyləri söyəmək olar; „adam öz gəncliyinin qədrini qocalanda bilir“ kimi bir qondarma aksiom da elə 2 növ ağılsızlıqdan qaynaqla bilər; əqli ağılsızlıq və ya əxlaqi ağılsızlıq.

Yəni bir var ki adam, zəkalı, dolayısıyla da kapasitəli olduğu halda, öz gəncliyini və potensialını, mənasız şeylərə sərf edib sonra bilə-bilə günahı öz boynundan atmaq və özünü təmizə çıxarıb suçluluq psixologiyasından yaxa qurtarmaq üçün, bilərəkdən, şüuraltında özünə bunu inandırmağa çalışır ki, „əslində hər kəs gəncliyini boşa verir“...

Yəni bu, sırf əxlaq zəifliyindən qaynaqlanan „təcrübəxorluq“dur.

Eyni zamanda əgər bir kəs, o qədər də potensialllı və zəki deyilsə, təbii ki, gəncliyində çox da ciddi şeylər yapa bilməsi mümkün deyildir. Beləliklə də o, səmimi olaraq özünün bacarıqsızlığından  yola çıxıb „demək ki hər kəs gəncliyini boş verir“ kimi, zəka və analiz qabiliyyətinin yetərsiz olmasının gətirdiyi bir varsayıma qapıla bilər.

Halbuki çox açıq-aydın bir həqiqətdir ki insanın, gəncliyini dolu keçirməsi üçün sadəcə zəki və məsuliyyətli olması yetərlidir. Əgər bunlardan biri yoxdursa zatən gənclik, dəyərli keçə bilməz. Necə ki bütün zəki və məsuliyyətli insanlar, gəncliklərini dəyərli keçirmişlər.

Ya da elə üçüncü misalı götürək; „filankəslə mən çox çörək kəsmişəm ona görə də onu yaxşı tanıyıram“ kimi bir baxış acısı da, „təcrübəxorluq“dan başqa bir şey deyil; çünki əvvəla bir insanla “çox çörək kəsmək” ya da çox ünsiyyətdə olmaq, hələ onu tanımaq anlamına gəlmir. Bir kərə ağıl və məntiq (analiz qabiliyyəti) əgər zəifdirsə; əldəki təcrübə nə qədər çox olsa da, ondan nəticə çıxarmaq, yenə də çətin məsələdir. Digər tərəfdən də bir kəsi tanımaq üçün mütləq də onunla yaxından ünsiyyətdə olmaq və təcrübə gərəkmir; məsələn bu insan əgər indiyəqədər filan əməllərin sahibi olubsa və bunu biz biliriksə o halda onun bu vaxta qədərki əməllərindən yola çıxaraq, onunla heç ünsiyyətdə olmadan da, sırf ağıl və analiz ilə, onun necə birisi olduğunu asanlıqla bilə bilərik. Hətta ağıldan başqa bir yol da var; istər inanaq istər inanmayaq, metafizik (sezgisəl) metod da var; bir insanın sifət ifadəsi, onun bütün mahiyyətini və xarakterini özündə əks etdirir (məsələn cinayətkarların, bir qayda olaraq neqativ və mənfi yüklü sifət ifadəsinə sahib olması, bir təsadüf deyildir). Beləliklə insanların neçə faizinin bu qabiliyyətə sahib olub-olmamasından asılı olmayaraq, insanı tanımaq üçün belə bir 3-cü metodun olması da bir reallıqdır.

Yəni insanı tanımaq üçün ya da bir olayı çözmək üçün, bəzi halllarda təcrübədən daha asan və daha praktik olan, daha 2 yol da var(ağıl və bəsirət).

Di gəl ki əxlaqı zəif olan birisi, hətta zəki olsa belə, düşünməyə də tənbəlliyi olan birisidir və ən saçma şeylərə də bəzən inana bilir. Odur ki indiki halda o, ağlına əziyyət verməyərək, və (şüuraltında həsəd hissinin də təsiri ilə) başqalarının da „ağlının işləməsini istəməyərək“, bir insanı tanımaq üçün mütləq onunla yaxından ünsiyyətdə olmaq gərəkdiyinə özünü qapdırmış ola bilər.

Eyni zamanda bu yanılqı həm də əqli zəiflikdən də qaynaqlana bilər; zəkası zəif olan birisi üçün zatən ağıl qüvvəsi işləmədiyi üçün, o, özündə olmayan bir qüvvənin potensialı barədə də təsəvvür sahibi ola bilməz və beləliklə də onun üçün həyatda yeganə prinsip, zatən yalnız „başın daşdan-daşa dəyə-dəyə öyrənilməsi“ (təcrübə) ola bilər.

Bir sözlə, insanların və özəlliklə bizim toplumun, çıxarsama və analizə qapalı olmasının və „təcrübəxorluğ“unun səbəbi, elə ağılsızlıqdan başqa bir şey deyildir (əxlaqi və əqli ağılsızlıq).

Bir kərə bu, aydındır ki təcrübə, ağıldan daha önəmli ola bilməz; əgər kiminçünsə önəmlidirsə demək ki o, ağılsız olduğu üçün, özündə olmayan şeyin təsirini də hiss edə bilmir...

 

Yunis Dürüst

Davamı →

Bir çoxları, “Polemikalar, dartışmalar, bütün hallarda faydalıdır. Çünki bu halda həqiqətlər ortaya çıxır. Beləliklə fikirlər ortaya qoyulmalı, hər kəs öz dəlilini gətirməlidir” kimi bir düşüncədədirlər. Halbuki bu fikir, əvvəla bu anlama gəlir: “İnsanların hamsında ya da ən azından həlledici qismində, universal(güclü) ağıl deyə ümumi bir sistem vardır və beləliklə də hər kəs, eyni qədər həqiqəti görə bilər”.
Bir kərə bu önmühakimənin özü yanlışdır. Çünki əvvəla doğrudan da insanların hər birində və ya çoxunda, ümumi və yetkin bir ağıl sistemi olsaydı zatən ən birinci elə tarixdən bəri, az qala hər bir məsələ və istiqamətdə, fərqliliklər mövcud olmazdı. Məsələn adicə elm və ya fəlsəfə məvhumunun özünün nə olduğu barədə hər kəsin qəti olaraq görə biləcəyi vahid bir təsəvvür və ya konsensus yoxdur.
Çünki əvvəla insanların heç də hamsı, həqiqətləri dərk edəcək gücdə deyil digər tərəfdən də dərk edəcək gücdə olanların belə, heç də hamsı onu qəbul edəcək yapıda deyillər. Belə olduğu halda da hansısa bir məsələdə ortaya nə qədər dəlil qoyulsa belə, nəticədə hər kəsin dəlili, onun öz ağlının və əxlaqının məhsulu olacağına görə; kimsi ya ümumiyyətlə anlamadığı üçün kimsi də sırf öz mənafeyinə xoş gəlmədiyi üçün öz dəlilində və fikrində israr edəcəkdir ki bu da insanların mütləq çoxluğu deməkdir. Bu mütləq çoxluğun da, bütün ciddi və geniş çaplı polemikalarda önəmli rol oynacağını nəzərə aldıqda bu aydınlaşır ki ən azından böyük həqiqətlərin ya da əqli faktların müzakirəsi zamanı, əksər hallarda reallıqlar ortaya çıxa bilmədiyi kimi, əksinə sağduyusuz çoxluğun fikrinin daha ön plana keçməsi, daha güclü ehtimalı təşkil edir. Beləliklə bir polemika zamanı, həqiqətin ortaya çıxmasından çox, onun daha da ört-basdır edilməsi ehtimalı daha güclüdür.

Sadəcə olaraq məsələ budur; hansısa fikirlə qarşılaşdıqda, həmin fikirdən bir etkiləşim və təsir ala bilməyən və o fikri, ağlına otuzdura bilməyən (ağlı yetməyən) insanlarda; o fikrə qarşı, instinktiv bir aqressiya və əks-təsir yarana bilir. Onlar, həmin fikrə ulaşa bilməmələrinin səbəbinin özlərindən qaynaqlandığının fərqində olmadıqları kimi, bu ulaşılamama durumunun kökünü məhz xarici aləmdə və obyektin özündə axtarmağa meyilli olurlar; beləliklə də o fikrin, bir əsasa və bir anlama otura bilmədiyi fikrinə qapılaraq; təbii olaraq bu durumda ola biləcək ən yaxın ehtimallı yanılqıya-təcrübəxorluğa meyillənirlər; «bu fikri hansı əsasla irəli sürürsən», «dəlilin nədir» ya da; «heç bir araşdırma aparmadan (təcrübə keçirmədən!) özündən bir şeylər uydurursan» kimi düşüncələr, məhz qavrama zəifliyinin, instinktiv boşluqların  və ya məsuliyyətsizliyin sonucudur. İnsanlar, irəli sürülən hər hansı bir fikirdə, bir məna görə bilmədiyi zaman bunu, məhz fikrin özündən bilir və fikirdə məna tapa bilməmələri də son nəticədə onlar üçün; o obyektdə yəni fikrə münasibətdə, bir «gücsüzlük» effekti yaradır; və «güc» və "şou" axtarmağa meyillənib, «təcrübə» ya da «dəlil» tələb edirlər...
Halbuki bunlar açıqdır: 1)Əvvəla heç də hər şeyin, birbaşa açıqlaması yoxdur. 2) Bir müəllif, bir fikri, ətraflı izah etməyə borclu deyil. 3)Ümumiyyətlə «hansısa fikrə mütləq dəlil lazımdır» deyə bir şey də yoxdur.
Məsələn mən deyirəm ki 5 dəqiqə sonra zəlzələ olacaq. İndi əgər həqiqətən də mən bunu deyərkən güvənilir bir qaynağa ya da içsəl bir duyuma və keçərli bir hissə (sezgi) əsaslanıramsa lakin bunu təbii olaraq açıqlaya və təməlləndirə bilmirəmsə və ya bunun elmi bir açıqlaması yoxdursa; onda mənim, o fikri irəli sürmüş olmağım, (buna bir dəlil olaraq nəyisə göstərə bilməsəm belə) məntiqsiz və ya saçmadırmı?...
Reallıq budur ki nəinki hansısa bir fikri, tam əsaslandırmadan irəli sürmək, hətta heç bir əsaslandırma olmadan irəli sürmək belə, özlüyündə yanlış və ya anlamsız bir şey deyildir. Əgər bir fikri, əksəriyyət anlamırsa ya da hətta heç kim belə anlamırsa belə, yenə də bu fakt, o fikrin, irəli sürülmə haqqını keçərsiz qılmır və ya onu önəmsiz etmir.
Sadəcə olaraq ortaya atılan hansısa yanaşma, hətta əsaslandırılaraq irəli sürüldükdə belə, ona qarşı əks təpkilərin olacağı açıq və netdir. Çünki insanların mütləq əksəriyyətində ya ümumiyyətlə ağıl yoxdur ya da ağıllarını dondurublar. Belə olan halda; hisləri aşan və məntiqə toxunan hansısa bir fikir, məntiqini toxunulmaz və passiv saxlamaq istəyən insanlarda narahatlıq və əks təsir yaradır; ya da ümumiyyətlə ağlı olmayan insanlarda, anlamaqda zorlandıqları şeyə qarşı ikrah oyadır.
Və nə qəribdir ki rasional mütəfəkkirlərə, tarixən «masabaşı (stulüstü) filosoflor» və onların fikirlərinə də «masabaşı düşüncələr» deyilməsi də təsadüf deyildir; bu, eynilə «hardan çıxardırsız bunları, heç bir təcrübə aparmadan, heç bir iş görmədən, müşahidə aparmadan, masa başında oturub çalışmaqla, yazmaqla bu iş olmaz» kimi bir şüuraltının sonucudur...

 

Yunis Dürüst

Davamı →

Şatış şöbəsinin rəhbərliyinə yeni bir müdir gətirilmişdir.

Şirkəttə 30 illik təcrübəsi olmasına rəğmən, niyə özünün bu vəzifəyə gətirilmədiyi iddiasını edən bacarıqsız mütəxissə Şirkətin baş direktoru tərəfindən bu cavab verilmişdir:

– Sizin reallıqda 30 illik təcrübəniz yoxdur, 30 ədəd bir illik təcrübəniz vardır.

Nəticə: İş həyatında daim yenililər haqqında maraqlanmaq, müştəri fokuslu olaraq yeni işlər, layihələr üzərində çalışmaq Bizə daha çox təcrübə qazandırar.

 

nahidnesirov.wordpress.com/

#BilikPaylashdiqcaArtar

Davamı →

Mütəxəssislər starteji planlaşmanı qarşıya qoyulmuş məqsədlərdən  аsılı оlаrаq bir sırа хаrаktеrik хüsusiyyətlərinə görə fərqləndirirlər. Məsələn, АBŞ kоmpаniyаlаrındа planlaşma üçün bаşlıcа şərt – bütün bölmələrin strаtеgiyаsını cəmləşdirməkdən  və еhtiyаtlаrın bölüşdürülməsindən ibarətdir. Ingltərə kоmpаniyаlаrındа strateji planlaşdırma zamanı əsas diqqət еhtiyаtlаrın bölüşdürülməsinə yönəldilir.

Qeyd olunan problemin Yaponiya iqtisadiyyatındakı tətbiqini təhlil etmək daha maraqlı olar. Yаpоniyа firmаlаrındа isə əsаs məqsədə müvafiq olaraq   strateji planlaşma zamanı   yеniliyi tətbiq  еtmək və məhsulun kеyfiyyətini yüksəltmək ön plana çəkilir.

Ardı →

Amerika Birləşmiş Ştatlarının Boston şəhərində yerləşən və nobel laureatlı məzunları ilə məşhur olan Massachusetts Texnologiya İnstitunun tətqiqatçıları yeni nəsil robot yaradıblar. Belə ki, institutun tətqiqatçıları 5 il davam edən qızğın elmi və təcrübi araşdırmalardan sonra ərsəyə gətirdikləri və Cheeta Robot adını verdikləri bu robot son texnologiyalara əsaslanaraq hazırlanmışdır. Cheeta Robot ən əsas xüsusiyyətləri isə onun saatda 16 kilometr sürətlə qaçması, 40 santimetr hündürlüyü olan maneədən tullanması və 15 dəqiqə dayanmadan qaçmağı bacarmasıdır. Tətqiqatçılar hazıladıqları robotu batareya mənbəli enerjidən istifadə edərək bunları edə bilən ilk robot hesab edir. Robotun hazırlanması Amerika Birləşmiş Ştatlarının hərbi tətqiqatlar bürosu tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. Cheeta Robotun protez ayaqlar üçün də yeni bir ilham mənbəyi olacağı gözlənilir.

Hazırladı: MushviG.H\Bütün hüquqlar qorunur. Saytda yerləşdirilmiş məlumatdan istifadə etdikdə istinad və müvafiq keçidin qoyulması zəruridir.

Davamı →

Belə fikirləri tez-tez eşidirik: "Əgər din doğrudursa və ya Allah varsa, niyə adətən alimlər, ateist və ya dinsiz olur?
Cavab verək.
Əvvəla bunu deyənlər, belə deməklə, bu fərziyyəni, yüzdəyüz doğru qəbul etmiş olurlar: "İnsanların çoxluğunun düşüncəsi=doğru" Və ya; «Alimlərin çoxluğunun düşüncəsi=doğru».
Elə isə doğrudanmı alimlərin, bir məsələ barədə ortaq qənaətə gəlməsi, həmin şeyin, mütləq düz olduğunu göstərir?

Əvvəla, «alimlər=həqiqət» kimi bir «aksiom»u iddia etmək, «alimlər, əsla yanılmaz» anlamına gəlir.
Bəs, alimlər, gerçəkdən yanıla bilməzlərmi?.. Onlar, səhvsiz insanlardırlarmı, hər düşündükləri doğrudurmu?

Ardı →