Kayzen

Artur Konan Doyl bacarıqsız terapevt kimi tanınsa da, bir oftalmoloq kimi böyük şöhrət qazanmışdı. Yazıçının böyük həvəslə qələmə aldığı tarixi romanları hələ öz sağlığında oxumurdular. O, pərilərin gerçək mövcudluğunu və gözbağlayıcı Harri Qudininin qeyri-adi bacarıq sahibi olduğunu heç kəsə sübut edə bilmirdi. Amma A.K.Doyl müəyyən şeylərə nail ola bildi və onun yaradıcılığı nəşriyyat aləminə yenilik gətirdi.

O, uydurduğu detektiv qəhrəmanı sayəsində qucaq-qucaq pul qazandı və bu qəhrəman ədəbiyyat aləminin ən məşhur alver simasına çevrildi. Əgər bir insanın məzar daşı üzərindəki adının qarşısında «ser» sözü yazılırsa, demək, o, həyatda nəyisə səhvsiz edib.
Davamı →

«Dərin olmasam da, — bir dəfə Onore de Balzak demişdi, — kifayət qədər əhatəli adamam». Bu, ikibaşlı fikrin nə səbəbdən və hansı şəraitdə söyləndiyi məlum deyil; yəqin ya öz xarici görünüşünə, ya da zəhmətlə qazandığı ədəbi uğurlarına (ya da elə hər ikisinə) görə belə qətiyyətlə deyib. Mübaliğəsiz olaraq Balzakı dünya yazarları arasında ən gonbul qələm adamı kimi qəbul etmək olar. 160 santimetr boyu olan ağır cəmdək iki çöp kimi nazik ayaqlar üstə zorla tab gətirirdi. O, birmənalı olaraq özünün qarqantüasayağı (Fransua Rablenin «Qarqantüa və Pantaqruel» romanının qarınqulu qəhrəmanına işarədir. tərc.) iştahı, qeyri-adi bər-bəzəyi və ədəbsizliyi ilə məşhur idi.

Dəqiq məlumata görə bir dəfə Paris restoranlarının birində nahar edən ədib bir neçə düjin (bir düjin on iki ədəd deməkdir — tər.) qoyun kotleti, şalğam suyunda bişən ördək, bir-iki balıq, iki qızardılmış kəklik və yüzdən çox dəniz ilbizi aşırıb. Nahar on iki armud və müxtəlif şirniyyatlar, meyvə və içkilərlə başa çatıb. Onun özünü süfrə arxasında aparmağı kənardan çox iyrənc görünürdü. O, birbaşa bıçaqdan yeyir, yemək qalıqları ağzının kənarından ətrafa səpələnirdi. Çoxlarının onu axmaq yerinə qoymağı, dadbilmə qabiliyyətini itirən adam kimi təsəvvür etməyi əsla təəccüb doğurmurdu. Sadə kəndli ailəsində doğulan Onore Balsa soyadını dəyişmiş, ona aristokratlara aid «de» əlavəsi yapışdırmaqla özünü cəmiyyətə zadəgan kimi sırıya bilmişdi.
Davamı →

Bəlkə də imzası uydurma idi, amma yazarlar arasında «gerçək» Samuel Lenqhorn Klemens qədər səmimi ikinci bir imzaya rast gəlmək çətindir. «Mark Tven» sadəcə, Klemensin çoxsaylı təxəllüslərindən biridir. O, eyni zamanda Tomas Cefferson Snodqrass, Avara, Coş, Çavuş Fatom və U.Epami-nondas Adrastus Blab imzaları ilə də çap olunurdu. Lakin onun ən məşhur təxəllüsü naviqasiya sahəsindən gəlmiş və «iki dəniz ölçüsündən» götürülmüşdü — çay gəmilərinin hərəkət etməsi üçün lazım olan minimal dərinlik. O, bu təxəllüsü hələ gəncliyində, Missisipi ilə üzərkən, gəmidə işləyəndə götürmüşdü.

Amerikalıların əksəriyyəti Tveni onun doğma ştatı olmağına baxmayaraq, nifrət etdiyi Missuri ilə bağlayırlar. "Əgər, siz bizim ştatda dünyaya gəlmisinzsə, onun adına «Missura-a» deyin, — Tven bir dəfə belə demişdi. — Yox, əgər bizim ştatda doğulmamısınızsa, o zaman «Missuru-i» deyə bilərsiniz. Amma əgər bizim ştatda doğulmusunuzsa, ömrünüz boyu burada yaşamağa məhkum olduğunuz üçün ona «balaca» deyin". O, bu «balaca»dan, daha doğrusu, kasıblıqdan bezdi və on səkkiz yaşı olanda ata evini tərk edərək, bir daha ora qayıtmadı. 
Davamı →

Şarlotta Bronte — Emili Bronte — Enn Bronte
«Kabinetimiz» — deyirdi onlar. Orada hər şeyi acgözlüklə öyrənirdilər: ingilis ədəbiyyatının şedevrlərini, bir-birinin xasiyyətini, hətta ətrafdakı bataqlıqların tutqun təbiətini də. Öyrəndikləri hər şeyi söz kərpicləri ilə gələcəkdə onları məşhurlaşdıracaq şeirlərinin, romanlarının divarlarına hörürdülər.

Evləri üç tərəfdən qəbiristanlıqla əhatə olunmuşdu, son dərəcə kədərli və soyuq görünüşü vardı. Qonaqlardan biri həmin ev haqqında «qaranlıq, kədərli bir evdir, sanki yağışdan rəngi qaralan məzar daşlarından hörüblər» — demişdi. Balaca Şarlotta, Emili və Enn evlərini sevirdilər — bu da sizinçün onların normal ingilis şagirdi olmamaqları ilə bağlı bir işarə.

Ataları irlandiyalı kasıb fermer idi, ömrünün sonlarına yaxın ingilis kilsəsinin keşişi olan Patrik Brunti soyadını dəniz döyüşlərində qəhrəmanlığı ilə ad çıxaran və hersoq titulu daşıyan Brontenin soyadı ilə dəyişdi. Patrik elə hesab edirdi ki, belə daha təmtəraqlı səslənir. Əslinə qalsa qoca bir az ağıldan «o söz» idi… 1821-ci ildə arvadının ölümündən sonra isə daha da qəribə oldu. Daima öz kabinetinə çəkilib qalır, orada işləyir və xütbələr oxuyurdu, altı övladı isə başlı-başına böyüyürdü.
Davamı →

Faciəli həyatı və «Ceyn Eyr» alı romanı ilə tanınan ingilis yazıçısı Şarlotta Bronte 1816-cı il aprelin 21-də İngiltərədə «Tronton» məzarlığına baxan keşiş ailəsində doğulub.

Rahib atası və içki aludəçisi olan qardaşıyla yanaşı, dörd istedadlı bacıları olan Şarlotta şəhərin qaynar həyatından kənarda yaşamışdır. İrlandiyadan İngiltərəyə köç edən ailə daima yoxsulluq içərisində olmuşdu. Atası Patrix Brönte rahib idi. Anası Meri cavan yaşlarında xərçəng xəstəliyindən dünyasını dəyişdikdən sonra, ailənin bütün çətinlikləri Şarlottanın böyük bacısı Mariyanın çiyinlərinə düşür.

Atası 1824-cü ildə çətin dolanışıq ucbatından onları Koun-Bricdə yetimlər üçün ponsionata verir.
Bir müddət sonra oxuduqları məktəbdə yayılan vərəm xəstəliyinə yoluxan, Şarlottanın və o biri uşaqların qayğısına qalan böyük bacı Mariya, ardınca isə Elizabet rəhmətə gedirlər.
Davamı →

İngilis yazıçısı Şarlotta Bronte 1816-cı ildə Yorkşirdə anadan olub. Bronte bacıları — Şarlotta Bronte, Anna Bronte, Emili Bronte XIX əsr ingilis ədəbiyyatında tənqidi realizmin banilərindəndir. 
Şarlotta pansiyonda ödənişli təhsil alıb. Emili və Anna isə ev təhsili alıb. Məktəb haqqında Şarlottanın yaddaşında qalan acı xatirələr onun “Ceyn Eyr” əsərində özünü göstərir.

Pansiyonu bitirdikdən sonra orada o, müəllimə kimi işləməyə başlayır. 1837-ci ildə o öz şeirlərini dövrün məşhur şairi Robert Santa göndərir. Ancaq cavab olaraq Robert Sant yazır ki, ömrünü tam olaraq şeirə həsr etmək qadın işi deyil. 

1846-cı ildə 3 bacı öz şeirlərindən ibarət toplu nəşr etdirir. Kitabın adını «Bell» qoyurlar. Amma onlar kişi təxəllüsündən istifadə edirlər. Şarlotta — Karres, Emili — Ellis, Anna — Ekton. 1847-ci ildə eyni təxəllüslərlə öz şeirlərini Londona göndərirlər. Emilinin «Tufanlı aşırım », Annanın «Aqres Qrey» əsəri qəbul olunur. Şarlottanın «Müəllim» əsəri isə rədd edilir.
Davamı →

Böyük qardaşım Deyvid dördüncü sinfə keçəndə məni məktəbdən çıxardılar. Dərs davamiyyətim pis olduğundan məktəb rəhbərliyi bu qərara gəlmişdi. Əgər sağlamlığım icazə versə növbəti payız dərslərimə yenidən başlaya biləcəkdim.

O ilin demək olar ki, bütün günlərini evdən çölə çıxmaz, yataqda keçirərdim. Tom Svift ilə Deyv Dausondan başlayıb Cek Londonun tükürpədici heyvan hekayələrinə keçdim.

Bir də baxdım ki, öz hekayələrimi yazmağa başlamışam. Yaradıcılıqdan əvvəl təqlidçilik vardı. Boloknotuma Kombat Keyseyin hekayələrini eynilə köçürər, bəzən uyğun gördüyüm yerlərə öz fikirlərimi əlavə edirdim.
Davamı →

Balzak «Sarrazin» novellasında qadın paltarı geyinmiş xədim kişi haqqında danışarkən belə bir cümlə işlədir: «O elə əsl qadın idi, qəfildən baş qaldıran qorxu hissi, anlaşılmaz şıltaqlıqları, instinktiv həyəcanları, səbəbsiz qabalığı, hərisliyi və bir də füsunkar, incə hissləri ilə birgə…» Bu sözləri deyən kimdi belə?

Bəlkə qadın libası altında xədimi sezməməyə çalışan novella qəhrəmanı? Ya bəlkə öz şəxsi təcrübəsindən qadın haqqında fikir yürüdən Balzak – fərd? Yaxud qadın naturası barədə hökm sürən ədəbi təsəvvürləri izləyən yazıçı Balzak? Bəlkə ümumbəşəri hikmətdi bu? Kim bilir?! Romantik psixoloji ovqatın təzahürüdürmü bu?

Nədirsə, biz onu heç vədə bilə bilməyəcəyik, belə bir səbəbdən ki, məhz adına yazı dediyimizdə səs, mənbə, məxəz barədə hər cür anlayış, sadəcə gömülür! Yazı – qeyri-müəyyənliyin, qeyri-yekcinsliyin, ikimənalılığın elə bir məkanıdır ki, burada bizim subyektivliyimizin izləri yox olur. Bu, elə bir ağ-qara labirintidir ki, hər cür özünəbənzərlik və ilk növbədə yazan adamın cismani nişanəsi itib gedir.
Davamı →

Şekspirin «IV Henrix» tarixi pyesinin birinci hissəsində komik obraz olan Falstaf Şahzadə Xeldən "Əsəbləşdinmi? Hirsləndinmi?" — deyə soruşur. «Həqiqət, həqiqət deyilmi?». Gülməli olan bütün əsər boyu yalan söyləməsi və şəhzadənin onun yalançı olduğunu ortaya çıxarmasıdır.

Gündəlik həyatımız kimi həqiqətin hər yerdə təhlükə altında olduğu bir zamanda Falstafın şübhəli həqiqət anlayışının bir çox siyasi lider tərəfindən mənimsənildiyini görə bilərik. Həyatım boyu maraq göstərdiyim üç ölkədə də (Hindistan, İngiltərə, Amerika) etibarlı məlumatlar «süni xəbər» olaraq pislənərkən, mənafe üçün istifadə olunan yalanlar qalıcı həqiqət kimi təqdim olunur.
Davamı →

Dünya şöhrətli yazıçı O.Henri (Uilyam Sidney Porter) 1862-ci il sentyabrın 11-də Şimali Karolinada (ABŞ) anadan olub. Kəskin süjetli hekayə ustadını yazıb-yaratmağa ruhlandıran hadisələr çox olub. Məsələn, həyatındakı sərgüzəştlər, Amerikadakı vəziyyət, hətta həbs cəzası və s. 

Əsərlərini O.Henri təxəllüsü ilə çap etdirən və bu adla tanınan yazıçının əsl adı Uilyam Sidney Porter idi. Müasirləri bunu yazıçının ölümündən sonra biliblər.

Amerikalı yazıçı şəxsi həyatı haqqında danışmağı sevmir, müsahibə vermir, fotosunu çəkməyə qoymur və kitablarını heç vaxt imzalamırdı. İllər boyu redaktorlar, jurnalistlər O.Henri təxəllüslü yazıçının əsərlərini maraqla qarşılayıblar.
Davamı →