Kayzen

Anhedoniya həyatdan zövq almama vəziyyəti deməkdir və bəzi diaqnostik proseslərdə də təsirli olur. Bu, həm də müəyyən xəstəliklərin diaqnozu zamanı istifadə edilən bir simptomdur. Bu söz yunanca “-an” (-sən) və “hedone” (zövq) sözlərindən yaranmışdır. 

Bizə yaxından bələd olduğumuz bir çox psixoloji pozğunluqlarda özünü göstərsə də, bəzilərində fundamental əhəmiyyət kəsb etdiyini görürük. Məsələn, Amerika Psixiatriya Assosiasiyası tərəfindən nəşr olunan və ümumi diaqnostik dil kimi görülən DSM-5-ə əsasən, depressiv əhval-ruhiyyə və ya anhedoniyadan biri əsas depressiyanın diaqnozu üçün məcburi sayılır.

Heç nədən zövq almamaq xəstəliyi həqiqətən varmı ?

Əslində «meyar» sözü özündə həm də qiymətləndirməni ehtiva etsə də, gündəlik həyatımızda «qiymətləndirmə meyarı» ifadəsinə daha sıx rast gəlirik.
Meyar — hər hansı bir hadisəyə, işə, davranışa və s. qiymət vermək, yaxud onu təsnif etmək üçün əsas əlamətlər mənasını verir. Qiymət isə bir şeyin dəyəri və keyfiyyəti barədə fikir söyləmək, hökm vermək, qiymətləndirmək, dəyərləndirmək anlamında istifadə edilir. Biz duyğu orqanlarımız vasitəsilə (gözlər, qulaqlar, dil, burun, dəri) ətraf aləmlə əlaqə qururuq. Ünsiyyətdə olduğumuz bir insan, şahidi olduğumuz hər hansı bir hadisə, daddığımız bir yemək yaxud burnumuza gələn qoxu barədə bizdə müəyyən bir rəy, münasibət formalaşır.

Mövzumuz "İnsanları qiymətləndirmə meyarlarımız" olduğu üçün bu münasibəti hadisəyə yaxud predmetə nəzərən deyil, şəxslərə nəzərən araşdıracağıq. İnsanlara qiymət verərkən hansı əlamətləri rəhbər tuturuq? Təbii ki, hər kəsin yaşadığı mühitə, dünyagörüşünə, yaşam tərzinə uyğun qiymətləndirmə meyarları vardır:

İçimdə fırtınalar qopur bəzən, əsəbiləşirəm. Olanlara, yaşananlara, yaşanmayanlara hirslənirəm. Üsyan etməyim deyərkən söyərkən tapıram özümü. Lənətlər yağdırıram, bəla oxuyuram. Ümidsizliyə qapılıram, əsla keçməyəcək və mən həmişə keçmişdə asılı qalacağam, daimi məkanım ‘ə'raf' olacaq deyirəm.

Üzsüzlərin, sinəsini gərə gərə gəzdiyi bu iqlimdə niyə nəfəs almaq məcburiyyətində olduğumu anlaya bilmirəm. Niyə onlar hələ nəfəs alır onu heç həll edə bilmirəm. Fizika qaydasıdır; eyni qütblər normalda bir-birini itələyərkən, iş xaraktersizliyə gəlincə nədənsə qayda belə işləməyirmiş; xaraktersiz insan ətrafına cəsədlərə yığışan ağcaqanadlar kimi xaraktersizləri yığırmış, yeni yeni anlayıram.

Sevginin günahsızlığı, güvənin safı ləkələniyir artıq gözümdə. Bir daha ikisinə də əlini sürə bilməyəcəyəm kimi gəlir; bəlkə öz əllərimi ləkələməmək üçün bəlkə də ləkələri təmizləməyə macalım olmadığı üçün. Təkliyin bir ömür daimi dostum olacağını sezirəm və bu canımı ağrıtmır; narahat etmir uzun ömrün tək başına keçəcəyi düşüncəsi. Onsuz da ömrün uzun olacağı haradan aydındır ki deyə rahatlaşdırıram özümü.

Sonra…

Həyatda hər zaman gözləmədiyimiz çətinliklərlə üzləşməyimiz qaçınılmazdır. Bu zaman ağlımızdan və iradəmizdən düzgün istifadə etdikdə çətinlikləri  tam həll edə bilməsək də ən azından asanlaşdırmağın yollarını tapa bələrik. Ancaq yenə də elə hallar var ki, insan özlüyündə düşündük də seçim qarşısında birini qəbul edib digərinə nisbətən daha ağir gəlir. Düşdüyümüz bu vəziyyətlər bizlərə çətin gəlir və qərar qəbul etməyə tərəddüd etdiyimiz anlar yaranır.

Anlayışın olmadan bilmədiyin bir dünyaya gözlərini açdığın an yoxsa həyatı başa düşüb, yaşamaq istədiyin bir anda vaxtsız gələn “dəvətlə” getmək istəmədiyin bu dünyaya əbədi olaraq gözlərini yumacağın anı düşünmək?

• İnsan yoxsa adam olmaq?
• Hörmət qazanmaq yoxsa onu saxlamaq?
• Yaxşılığa yaxşılıq yoxsa yamanlığa yaxşılıq?
• Sevdiyin tərəfindən sevilməmək yoxsa sevmediyin birisi tərəfindən sevilmək?
• Xəyanət edilən olmaq yoxsa xəyanəti bağışlamaq?

Fikir vermisinizmi… necə tez böyüdük?

Necə münasibətlər daha əvvəlki kimi olmamağa başladı, necə telefonlarımız yad adlarla dolmağa başladı, analar bayırda çox gəzəndə danlamamağa başladı. Bəs necə zarafatlaşırıq? Utanmayaraq...
 
Ölümün nə olduğunu  öyrəndik,  itirmək nədir, unutmaq, atmaq,  geridə qoymaq və qapını kilidləmək.

Ünsiyyət , artıx heç kəsdə "çətin şey deyil", artix bağlı dostluğlar etmiriy. Etiraf edilməli vaxtdir ki, ya  hər şey çox sadədir, ya da heç nəyi faciyə etmək lazım deyil. 

İndi gərək hərəkətlərinə cavab verəsən və qərar qəbul edəsən. Telefon zəngləri daha az gözləyirsən, tez -tez telefonu söndürürsən, insanlarda məyus olmaq adət halini alib.