Kayzen

Qutuda cəmi bir ədəd siqaret qalmışdı, onu götürüb çəkməyə başladı. İşıqsız, soyuq otağı isə Mişel Sardunun mahnısı bürümüşdü. Qadın eyni anda üç şey edirdi: – siqaretini tüstülədir, mahnıya qulaq asır və dodağının altında öz-özünə danışırdı...

«Mən səni sevəcəm, heç kimin cürət edə bilmədiyi qədər, 
Mən səni sevəcəm, xəyallarında təsəvvür edə biləcəyindən də artıq...”

— O, hamıya baxırdı, yaşından asılı olmayaraq hamıya, bütün qadınlara — ən vulqarına, ən iyrəncinə belə. Məni alçaldan da bu idi, Mişel. Yanımda dayana-dayana ən yöndəmsiz qadına da baxa bilərdi, öz acgöz gözləri ilə. O gözlərə necə də nifrət edirdim, bir bilsəydin...

»Səni elə sevəcəm ki, gözlərimiz yumulacaq, bədənlərimiz əzab çəkəcək və öləcək,
Elə sevəcəm ki, ruhumuz göyün yeddinci qatına uçacaq, düşünəcəyik ki, ölmüşük, ancaq yenə də sevəcəyik,
Mən səni sevəcəm...”
Ardı →

Hörmətli cənab akademiklər!
Hələ meymun ikən keçdiyim həyat yoluyla bağlı Akademiya üçün hesabat məruzəsi hazırlamağı təklif etməklə mənə böyük şərəf verdiniz.

Təəssüflər olsun ki, bu ricanızı təmin etməm indi imkansızdır. Son beş ildə mən bir meymun kimi öz həyat tərzimdən tamamilə qopmuşam. Əbədiyyətlə müqayisədə bu müddət xeyli qısa görünsə də, məndən ötrü sonsuz və uzundur. Bəxtim onda gətirdi ki, bu yolda mənə dəyərli məsləhətlər verən, məni alqışlayan gözəl insanlarla rastlaşdım. Buna rəğmən, həmişə yalqızlığa məhkum idim, orkestrlərin qopartdığı hay-küyün, gurultunun fonunda irəliləsəm də, mənə dəstək verən insanlar bir mənada baryerin o biri üzündə qalırdılar. Əgər öz keçmişimdən, gəncliyimlə bağlı yaşantılardan dördəlli yapışsaydım, o halda belə bir  uğur qazanmam mümkün olmazdı. Bu məsələdə inad sərgiləməyi özümə başlıca prinsip seçdiyimdən məqsədimə çata bildim. Hər vəchlə azadlığa can atdığım üçün xeyli əziyyətlərə qatlaşdım. Buna görə də o dövrlə bağlı xatirələrim zaman keçdikcə solğunlaşmağa başladı. Əgər insanlar bunu arzulasaydılar, mən geriyə, öz əvvəlki həyat tərzimə bəlkə də asanlıqla dönə, qayıda bilərdim, çünki oraya açılan qapılar bir müddət örtülməmişdi. Ancaq onlar məni mədəni olmağa daha çox ruhlandırdıqca və  mən bu işdə daha böyük uğurlar qazanmaqla, insan toplumunda özümü daha rahat və arxayın hiss etdikcə, keçmişə açılan o qapı bir o qədər alçalır və daralırdı.

Ardı →

Marsel Prust 13 yaşı olanda bir “xatirə dəftəri” alıb içindəki sualları cavablandıraraq bir dostuna ad günü hədiyyəsi kimi verib. 20 yaşında olanda Prust bu suallara bir daha cavab yazıb. 7 ildə cavabları çox az dəyişmişdi. Lakin bu suallar Prustun ölümündən sonra tapılıb və çap edilib. Hətta bir neçə il əvvəl yazıçının tərtib etdiyi xatirə dəftərinin vərəqlərinin əsli Parisdə hərraca çıxarılıb və 120 min avroya satılıb.  Sualların indiki şəklə salınmasına isə Bernard Pivot ve Ceyms Lipton yardım edib.

Elif Şafaq Prustun suallarına cavab verir.

— Sizi ən çox həyəcanlandırana bilər?
— Qışqırıq.

— Harada yaşamaq istərdiniz?
— Yollarda, köç vəziyyətində.

— Yaşaya biləcəyiniz ən xoşbəxt an hansıdır?
— Hələ yaşamamışam.

— Hansı səhvləri gülərüzlə qarşılaya bilərsiniz?
— Eşqlə bağlı səhvlər.

— Ən sevdiyiniz kişi obrazı hansıdır?
— “Səfillər”in qəhrəmanı Jan Valjan.

Ardı →

Ədəbiyyat zəncisi, xəyali qələm, knigger, ədəbiyyat ruhları… Müxtəlif ölkələrdə onları müxtəlif cür adlandırırlar. Ancaq bu, mahiyyəti dəyişmir. Qul hər yerdə quldur. Ədəbiyyat zəncisinin işi başqalarının əvəzinə kitab, müsahibə, məktub və s. yazmaqdan, tərcümələr etməkdən ibarətdir. «Başqaları» dedikdə, ilk növbədə, yazı-pozu işindən başı çıxmayan tanınmış şəxsiyyətlər – pop ulduzlar, siyasətçilər, iş adamları və yazıçı kimi tanınmaq istəyən fəndgirlər nəzərdə tutulur. «Zəncilərin» ağır maddi durumundan istifadə edən bu zümrə onları yalnız kiçik qonorarlar müqabilində işə cəlb etməyə çalışır. 

Ədəbiyyat zəncilərinin «şərəfli» tarixi keçmişi vardır. Aleksandr Düma (ata) çoxsalı ədəbiyyat zəncilərinin əməyindən gen-bol bəhrələnirmiş. «Zəncilər» onunçün tarixi detallar arayıb-tapır, arxivlərdə eşələnirmişlər. Yeri gəlmişkən, Tekkerey, L.Tolstoy və s. kimi böyük sənətkarlar da ədəbi katiblərin əməyindən istifadə edirmişlər. 

Müasir dünyada qul əməyindən istifadə etməkdə ittiham olunan «yazıçı»ların sayı-hesabı yoxdur.
Ardı →

— İçmək çox həssas şeydir. Sizi gündəlik rejiminizdən çıxarır. Sizi bədəninizdən və zehninizdən uzaqlaşdırıb divara vurur. İçkinin intiharın bir növü hesab edirəm, yeganə fərq odur ki, sabahı gün yenidən geri qayıdıb başlamaq fürsətiniz var. Özünüzü öldürüb yenidən doğulmaq kimi. Deyəsən mən indiyə qədər 10, ya da 15 min həyat yaşamışam.

— Pivəni atmayın. Pivə axan qandır. Pivə ədəbi sevgilidir.

— Deyəsən içməyə ehtiyacım var – Əslində, hamı içir, amma səbəbini bilmir.

Ardı →

Bir bektaşi lətifəsindən

Sömürkənd deyilən kənd göz gördüyü qədər dümdüz bir ovalıqda binə olmuşdu. Bu dümdüz ovalığın ortasında bir yumruq kimi göylərə ucalmış çox yüksək bir təpə vardır. Bu təpədə Sömürkəndin hakimi, krallar kralı, padşahlar padşahı Dümdük həzrətlərinin sarayı vardır. Dümdük həzrətləri bu sarayda xas qullarıyla birlikdə yaşayar. O uca təpədə uluların ulusu Dümdük həzrətlərinin sarayından başqa heç bir yaşayış yeri yoxdur. Sömürkəndin evləri bu ulu təpənin ətəklərini çevrələyiblər.

Sömürkənddən Dümdük həzrətlərinin sarayına çox dik bir yoxuşdan çıxılır. Bu elə bir dik yoxuşdur ki, bura çıxmağı hər igid bacarmaz.

Dümdük həzrətlərinin qulaqları çox, amma çox yaxşı eşidir. Belə ki, Sömürkənddəki bir topal qarışqanın belə iniltisini eşidir.

Dümdük həzrətlərinin gözləri də çox yaxşı görür. Belə ki, Sömürkəndin quraq və əlçatmayan yerlərində, torpağın beş qulac dərinliyindəki bir köstəbəyin olmayan gözlərini belə görə bilir.

Ardı →

Əsl adı Qiyasəddin Əbu əl-Fəth Ömər ibn İbrahim Xəyyam  olan dahi iranlı şair 18 may 1048-ci ildə Nişapur şəhərində doğulmuşdur. Çadırçı ailəsində doğulmuş Ömər riyaziyyat, fizika,tibb, astronomiya elmləri ilə maraqlanırdı.

Yaşadığı dövrdə İbn Sinadan sonra ən yaxşı alim kimi qəbul edilirdi. Tibb, fizika, astronomiya, cəbir, həndəsə və riyaziyyat elmlərində önəmli çalışmaları olan Ömər Xəyyam üçün zamanın bütün elmlərini bildiyi söylənilir. O digərlərindən fərqli olaraq  etdiyi çalışmaların çoxunu qələmə almayıb, yoxsa adını eşitdiyiniz bir çox teoremlərin müəllifi odur.

Ömər Xəyyamın ən böyük əsəri “Cəbr Rəsaləsi”dir. On hissədən ibarət olan bu kitabın dörd hissəsində tənliklər araşdırmış və bu tənlikləri təsnif etmişdir. Riyaziyyat tarixində bunu edən ilk alim Ömər Xəyyamdır.

21 Mart 1079-cu ildə tamamladığı xalq arasında Ömər Xəyyam Təqvimi, bu gün isə Cəlali Təqvimi olaraq bilinən təqvim üçün böyük səy göstərmişdir.

Ardı →

Böyük şair və fikir adamı Nizaməddin Mir Əlişir Nəvai 1441-ci ildə Herat şəhərində (indiki Əfqanıstanda) dünyaya göz açıb. İlk təhsilini Əlişir Xorasanda və Səmərqənddə alıb. Hələ gənc yaşlarında türk və fars dillərində yazdığı gözəl şehlərlə o, bir şair kimi şöhrət qazanıb. Mədrəsədə təhsil aldığı illərdə Əlişir şahzadə Hüseyn Bayqara ilə yaxın dostluq qurur. Dostu taxt-taca yiyələnəndən sonra Əlişirə sarayda əvvəlcə möhürdar, daha sonra isə vəzir vəzifəsi və əmir titulu verir. Ədalətə hədsiz bağlılığı üzündən onu gözü götürməyən saray əyanlarının və dövlət məmurlarının sayı durmadan artır. Hətta ona qarşı hiylə və iftiralar o həddə çatır ki, şah tərəfindən Əlişir ən ucqar əyalət sayılan Əstərabada vali təyin olunur. Təxminən bir il bu ucqar bölgədə çalışandan sonra o, dövlət işindən könüllü istefa verərək, 1488-ci ildə doğma şəhərinə dönür və ömrünün qalan hissəsini yalnız bədii yaradıcılığa həsr eləyir. 1501-ci ilin yanvarında Əlişir Nəvai doğma Herat şəhərində bu dünyaya gözlərini əbədilik yumur.

Onun yaradıcılıq üslubunun və hərtərəfli dünyagörüşünün formalaşmasında yaxın dostu, farsca yazıb-yaradan görkəmli sufi ustadı və şair Əbdürrəhman Caminin rolu danılmazdır. Ömrünün yetkinlik çağlarından sufiliyin Nəqşbəndiyyə təriqətinə üzv olan, şeyx Əhrara (tam adı — Ubeydullah ibn Mahmud ibn Şihabəddin Əl-Hüseyni əl-Daşkəndi əl-Əhrardır, 1490-cı ildə vəfat edib) müridlik edən Cami şeyx mövqeyinə yüksələndən sonra Əlişir Nəvaini də özünə mürid seçir və sufiliyin əsaslarını ona öyrətməyə başlayır.

Ardı →

Nurəddin Əbdürrəhman ibn Nizaməddin Əhməd ibn Şəmsəddin Muhəmməd Cami — məşhur sufi şeyxi və şairidir. Daha çox Molla Cami adıyla tanınır. Qələmindən çıxan 45-dən çox irihəcmli əsərin böyük qismi farsca yazılıb. Əsərlərinin öz zəmanəsində və sonrakı yüzillərdə Şərq ədəbiyyatına təsiri o dərəcədə güclü olub ki, bir çox şərqşünaslar onu haqlı olaraq «farsca yazıb-yaradan klassik şairlərin (onların sıralaması belədir: Firdovsi, Ənvəri, Nizami, Rumi, Sədi, Hafiz, Cami — A.Y.) sonuncusu» adlandırıblar.

İndiki Əfqanıstan ərazisindəki Herat şəhəri yaxınlığındakı Cam qəzasında dünyaya göz açan Əbdürrəhman Cami öz ləqəbiylə bu kiçik yaşayış məntəqəsini bütün dünyaya tanıdıb. Dindar bir ailədə böyüyən Əbdürrəhman 1436 — 1452-ci illərdə Heratda ilk təhsilini alıb. Həmin şəhərə necə könüldən bağlanıbsa, 1452-ci ildən düz ömrünün sonuna qədər oradan ayrılmayıb.

Sufi ustadı Xoca Əhrar (1490-cı ildə vəfat edib) və özbək şairi Əlişir Nəvai (1441 — 1501) ilə yaxın dost olub. Teymurilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə, özəlliklə də Hüseyn Bayqara (1469 — 1506) dönəmində sarayda xüsusi hörmət-izzət sahibi imiş. Dəfələrlə sarayda yaşayıb-yaratmaq barədə dövrünün hökmdarlarından dəvətlər alsa da, həmişə sərbəst yaşamağı üstün tutub. Yetmiş səkkiz illik ömrü boyu zəmanəsinin bir çox tanınmış hökmdarlarıyla məktublaşıb, onların dünyagörüşünə, aldıqları qərarların ədalətli olmasına ciddi təsir göstərib. Onun Osmanlı hökmdarı II Bəyazidlə (1481 1512), Qaraqoyunlu xanədanının başçısı Cahanşahla (1437 — 1467), Ağqoyunlu padşahı Uzun Həsənlə (1453 — 1478) yazışmaları bu baxımdan böyük önəm kəsb edir.

Ardı →

     Dünya kiminə kef, kiminə dərd-qəm,
 
      Bunları qanana yazığım gəlir.

      Duyub, düşündükcə ömrün sonunu,

      İnsanam, insana yazığım gəlir. 
Ardı →