Kayzen

İnsan beyni təxminən 86 milyard neyrondan ibarətdir. Hər bir neyron bir neçə min digər neyronlarla əlaqələndirilir, bu da trilyonlarla sinapsın yaranmasına səbəb olur. Bu mürəkkəb şəbəkə insan beyninin əsas funksiyalarını — düşüncə, hiss, hafizə və idrakı müəyyənləşdirir. Hər bir neyronun və sinapsın öyrənilməsi mürəkkəb bir tapşırıqdır və bu, beynin tam anlaşılmasını çətinləşdirir. Üstəlik, beynin dinamik təbiəti, yəni dəyişkən və adaptasiya olunan strukturu elmi araşdırmalar üçün əlavə çətinliklər yaradır.

İnsan beyni hələ də çoxları tərəfindən kainatın ən mürəkkəb və anlaşılmaz quruluşlarından biri kimi qəbul edilir. Onun funksiyaları, işləmə prinsipləri və potensialı haqqında hər gün yeni məlumatlar əldə edilsə də, hələ də çox sirrli qalır. Bu bloq yazısında insan beyninin mövcud bilgiləri, onun strukturu, işləmə prinsipləri və insan həyatındakı roluna dair əsas məqamları təhlil edəcəyik.

Daxili söhbətlərdə özünüzü ələ alıb gücləndirə biləcəyiniz kimi, yıxıcı duyğuları qızışdırıb özünüzü məhv də edə bilərsiniz.
Gün ərzində ağlınızdan orta hesabla 70.000-ə yaxın fikir keçir. Başqa bir tədqiqata görə daxili söhbətlərimizin 75%-nin pis, üzücü, gücsüzləşdirici olduğu bildirilir. Əslində “Daxili nitqi” artıran səbəblər çoxdur. Hər bir insan doğulduğu andan etibarən özünü və əməllərini şüurlu və şüursuz şəkildə təhlilə başlayır. Bunu etməməliydim, deməməliydim, gözləməliydim… minlərlə edilmiş hərəkətləri və onlardan sonrakı peşmanlıqlar. Əslinə baxarsanız, insan etdiyi bütün addımlardan sonra beynində uzun müddət təhlil aparır. Atdığımız addımları əlbəttə ki, təhlil etmək doğrunu yalnışdan ayırmamıza kömək olur. Əgər etdiyimiz hərəkətlərə görə biz məsuliyyət hiss etməsək, bu da cəmiyyətdə böyük bir xausa yol açar.
Ancaq bəzi insanlar olan hadisələri beyinlərində çox böyüdür, beyinlərini yorana və əldən salana qədər bu hadisəni təhlil edirlər. Nəticədə də

İlk dəfə yaşadığımız dejavunun yaratdığı qəribə və gözlənilməz hissləri əksəriyyətimiz bilirik. Fransız dilindən tərcümədə "çoxdan görülmüş” mənasını gələn dejavu bizdə əsrarəngiz hisslər yaradır. Yeni araşdırmalarda isə bunun hissiyatdan başqa heç nə olmadığı müəyyənləşib. Bu vəziyyəti açıqlayan bir çox nəzəriyyə mövcuddur. Amma ən qəbul olunan açıqlama yaddaşla bağlıdır. Sözlər dilimizin ucunda olduğu kimi xatirələr də beynimizin ucqar yerlərində ola bilər.
Kolorado Universitetinin koqnitiv psixoloqu Anna Kleri araşdırmalarında bu fenomenin hisslərdən başqa bir şey olmadığını qeyd edib. Dejavu yaşayan insan kor-koranə divarın arxa tərəfində nə görəcəyini bilməyən insan kimidir. Digər elm adamları dejavunun xatirələrlə əlaqəli olduğunu müəyyən edib. Ancaq

İsrailin Tel Aviv Universitetinin elm adamları qadın və kişi beyinlərinin quruluşunu araşdırıb. Araşdırmaya görə, beyin hər iki cinsiyyətə xas xüsusiyyətlərin mozaikasıdır. Əldə olunan nəticələr ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının PNAS adlı nəşriyyatında yayımlanıb. Demək olar ki, bütün beyinlərdə qadın və kişilərə xas xüsusiyyətlərə rast gəlinib. Yəni tam bir kişi beyni və ya tam bir qadın beyni

Sağlam qidalanma hər gün daha çox dəbə düşür. Mağazadan məhsul seçərkən tərkibini diqqətlə oxuyur, bədənimizə hansı faydası olduğunu və hansıların daha çox zərər verəcəyini anlamağa çalışırıq. Ancaq elm sübut edir ki, bəzən məhsulların faydaları və zərərləri ilə bağlı sualları birmənalı şəkildə cavablandırmaq asan deyil, çünki onlar bir çox müxtəlif maddələrdən ibarətdir.

1. Düyü 
Üyüdülmüş düyü qlükoza malekularının qana sürətlə daxil olmasını təmin edən sürətli karbohidratlar ehtiva edir. Odur ki, qanda şəkərin miqdarı qəfil yüksələ bilər, bu isə beyin və sinir sağlamlığına ziyandır.

2. Qızardılmış qardağıdalı 

Siz də həftə sonu tətilinin işıq sürətiylə keçdiyini və böyük bir həftənin sizi gözlədiyini düşünərək gərginləşirsniz? İşləyən insanların kabusu olan “bazar ertəsi sindromu”yla baş etmək, əslində sanıldığı qədər çətin deyil.

Bazar ertəsi sindromu – həftə sonu tətilinin ardından işə ya da məktəbə başlamaqla əlaqədar istəksizlik və çətinlik halıdır. İnsanın işiylə əlaqədar duyğuları, bu problemin yaşanma dərəcəsini təyin edir. Bu əslində bazar ertəsi ilə əlaqədar bir problem deyil. Çünki bazar ertəsi yalnız həftənin günlərindən biridir yəni digərlərindən çox fərqli bir gün deyil. Ancaq bu gün insanlarda kədər və stress yaradır. Bunun səbəbi də bazar ertəsinin – yeni həftənin gətirəcəyi məsuliyyətlərdir.
İndiki vaxtda bu sindrom dərəcələri fərqli olmaqla birlikdə bir çox insanda görülür. Əsasən, iş yeri ilə əlaqədar mənfi duyğular yaşayan və qayğı pozğunluqları olan şəxslərdə daha çox nəzərə çarpır. Daha gərgin bir bazar ertəsi əvəzinə, xoş, gümrah keçirdiyiniz bir gün yaşamaq istəyirsinizsə, məsləhətlərimizə əməl edin.

Diqqət dağınıqlığı, qavrama problemi, konsentrasiya, öyrənməkdə çətinlik və s. Xüsusilə işləyən insanların yaşadığı bu hisslər, beyinlə bağlı problemin xəbərçisi ola bilər. Çox zaman bir çox yoxlanışdan keçilsə də səbəbi tam olaraq bilinməyən «beyin dumanı» haqqında maraqlı bilgilər var. Türkiyəli dr Buğra Buyrukçuk bu xəstəliyin altında yatan problemlərdən danışıb. Onun sözlərinə görə, ən başlıca səbəblərdən biri B6, B1, B12 kimi vitaminlərin və ya magnezium, fosfor və yod kimi mineralların əskikliyi gəlir.

Anhedoniya həyatdan zövq almama vəziyyəti deməkdir və bəzi diaqnostik proseslərdə də təsirli olur. Bu, həm də müəyyən xəstəliklərin diaqnozu zamanı istifadə edilən bir simptomdur. Bu söz yunanca “-an” (-sən) və “hedone” (zövq) sözlərindən yaranmışdır. 

Bizə yaxından bələd olduğumuz bir çox psixoloji pozğunluqlarda özünü göstərsə də, bəzilərində fundamental əhəmiyyət kəsb etdiyini görürük. Məsələn, Amerika Psixiatriya Assosiasiyası tərəfindən nəşr olunan və ümumi diaqnostik dil kimi görülən DSM-5-ə əsasən, depressiv əhval-ruhiyyə və ya anhedoniyadan biri əsas depressiyanın diaqnozu üçün məcburi sayılır.

Heç nədən zövq almamaq xəstəliyi həqiqətən varmı ?